Het Uur van de Wolf

Maria by Callas

NTR

Inkijk in het leven van wellicht de beroemdste operadiva ooit, Maria Callas. Met complete aria's uit La Traviata, Tosca, Carmen en Norma.

De carrière van Maria Callas begint al op 13-jarige leeftijd op het conservatorium van Athene, in de jaren vijftig viert ze de grootste triomfen: haar onvergelijkbare stem, meeslepende spel en charisma betoveren het wereldwijde publiek. Maar haar wispelturige karakter leidt ook tot pijnlijke confrontaties met de pers. Haar stemproblemen, echtscheiding en relatie met Aristoteles Onassis worden breed uitgemeten. Maria Callas sterft in 1977 op 53-jarige leeftijd in Parijs aan een hartaanval.

Regie: Tom Volf

Francis van Broekhuizen over Maria Callas

Tekst: Abel Vos

Toen operazangeres Francis van Broekhuizen voor het eerst Maria Callas op haar zestiende hoorde zingen bij een tv-fragment, was ze gelijk ondersteboven. ‘Ik zie het nog steeds voor me: een schoonheid met een zwarte jurk, zelfverzekerd voor het orkest.’ Wat maakt Callas zo uniek en wat voor een invloed heeft ze gehad? 2Doc.nl sprak met Van Broekhuizen.

Wat maakt haar als artiest zo bijzonder?
‘Haar klankkleur, timbre, is heel specifiek. Normaal associëren we een sopraan met écht hoge noten. Bij Callas zit er eigenlijk een heel donker component aan vast. Je kan het niet goed duiden, dat maakt het apart. Ook had ze een fantastische techniek. Ze was gespecialiseerd in Belcanto, een van de moeilijkste zangtechnieken die er is in de operawereld. Dat komt omdat er een groot uithoudingsvermogen nodig is. Ook geeft het orkest een summiere begeleiding, waardoor het optreden echt moet dragen. Belcanto werd in de jaren ’50 niet veel meer gezongen. Zij heeft het, samen met de beroemde filmregisseur Luchino Visconti, uit het stof getrokken. Ze nam daarbij veel aandacht voor het acteerwerk. Destijds had de opera een oubollig karakter. Door haar combinatie van zang en acteerwerk was het net alsof je naar een film zat te kijken. Zij maakte de opera geloofwaardig en zette het weer meer op de kaart.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

In de film is te zien dat ze van jongs af aan hard werd gepusht. Hoe was dat voor haar?
‘Haar persoonlijkheid is erg gevormd door haar jeugd. De moeder van Callas had eerder een zoontje gehad, maar die was vroeg overleden. Toen haar moeder in verwachting was van Callas hoopte ze op een zoon. Na de geboorte van Callas heeft haar moeder haar dochter de eerste drie dagen niet willen zien of aanraken. Tussen haar moeder en Callas was geen echte liefdesband. Pas op het moment dat ze ging zingen op haar twaalfde kreeg ze pas meer bevestiging van haar moeder. Op school werd ze gepest, ze was ongelukkig. Ik herkende mijzelf daarin: ik werd vroeger op school ook gepest, tot ik ging zingen. Sommige klasgenootjes vonden me nog steeds raar, maar wel bijzonder.’

De meeste grote sterren komen nu vooral uit de popcultuur. Vind je dat jammer?
‘De grootsheid van de ster Maria Callas is nu bijna niet meer voor te stellen in de operawereld. Dat betekent niet dat de operawereld nu geen hedendaagse grootheden kent. Eva Maria Westbroek bijvoorbeeld, heeft net zo’n grote carrière als Callas. Die zingt in alle grote operahuizen alle grote operarollen. Wel is er nog een taak om opera nog meer toegankelijk te maken. Ik vind dat opera voor iedereen moet zijn. Je moet het daarvoor goed uitleggen. De nieuwe, jonge musici die nu afstuderen aan de conservatoria hebben dat idee ook. Ze werken veel meer met sociale media en creëren andere concertconcepten. Door die andere richting proberen we ook meer jongere mensen te betrekken.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

In de film verliest ze haar stem voor een belangrijk optreden. Dat lijkt me een nachtmerrie voor elke artiest.
‘Italië is een groot opera-liefhebbend land. Callas werd in die tijd in de media al weggezet als een moeilijke diva. Dat haar stem wegviel is verschrikkelijk: maar niet iedereen geloofde dat ze echt ziek was. Het werd een schandaal. Fijn voor de kranten: zij verkochten goed. Alle ogen waren in die tijd immers op haar gericht. Dan kan je ook diep vallen. Voor haar persoonlijk was dat verschrikkelijk. Dat is de keerzijde van de roem die je hebt en het geld wat je verdient. Als een miljoenenverdienende voetballer moeilijk doet op het veld, zegt iedereen ‘jezus, werk voor je miljoenen.’

Wat vond je als Callas-fan van de documentaire?
‘Ik vond de film fantastisch gemaakt omdat je alleen haar hoort praten, en haar persoonlijke brieven hoort. Het is echt vanuit háár gezichtspunt. Ik vond het bijzonder om sommige nieuwe fragmenten te zien. Bij haar optreden in Parijs is haar jurk door de filmmaker rood ingekleurd. Ik kende de beelden zwart-wit, en haar rode jurk zag er zo gaaf uit. In de film zijn volledige aria’s te horen. Het zijn geen kleine snippits. Je ziet daardoor goed hoe zij zong en deed. Ik heb gelijk de dvd gekocht en hem alweer zes keer gezien.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

Haal jij inspiratie uit haar werk?
‘Elke keer als ik een optreden voorbereid, vraag ik mezelf: ‘hoe zou Callas het hebben gedaan?’ Ik bestudeer daarbij niet alleen de muziek, maar probeer ook te kijken wat erachter de muziek zit. Wat heeft de componist bedoeld? Daardoor kan je zo waarachtig mogelijk een rol spelen en helemaal opgaan in het personage.’

Hoe heb je als operazangeres de coronacrisis beleefd?
‘Door de coronacrisis viel mijn reguliere werk weg, daarom heb ik verschillende vlogs gemaakt waarin ik operaaria’s en musicalliedjes zing. Daar is nu ook een cd van gemaakt. Ook ben ik vanaf volgende week te zien in De slimste mens. Ik heb verder al een aantal intieme optredens gegeven, alleen is een opera nog te groots. Maar in mijn eentje naast een piano: dat komt goed. Langzaamaan begint het weer.’

Helmut Boeijen over de film

‘Er zitten twee personen in me’, zegt de hoofdpersoon van deze film tijdens een tv-interview met David Frost uit 1970. ‘Ik wil graag Maria zijn, maar moet ook Callas recht doen.’ De eigenzinnige vrouw en de wereldberoemde operaster staan soms op gespannen voet met elkaar. ‘En als het erop aankomt, wie wint er dan?’ wil Frost weten. ‘Maria of Callas?’ De gevierde sopraan houdt zich op de vlakte: ‘Ik hoop dat ze niet zonder elkaar kunnen bestaan.’

In een ander fragment uit hetzelfde interview, dat regisseur Tom Volf gebruikt als anker voor zijn portret van Maria Callas (1923-1977), is ze een stuk explicieter. Die status van beroemdheid, voortdurend op de huid gezeten door de schandaalpers, kan haar gestolen worden. ‘Ik had liever een gelukkig gezin gehad en kinderen. Dat is de voornaamste roeping van de vrouw. Maar het lot heeft me deze carrière gegeven.’

Die loopbaan heeft haar tot de grote ster van Verdi-, Puccini- en Bellini-opera’s gemaakt, maar blijkens Maria by Callas net zoveel conflicten en frustraties opgeleverd; van een publiek ontslag bij het Metropolitan Orchestra tot een groots opgezet concert in Rome, dat vanwege bronchitis moest worden afgezegd. Die beslissing is haar nog jaren nagedragen en noopt haar in latere tijden tot een wat gematigdere toon, tot aan valse bescheidenheid aan toe.

Duidelijk is dat de Grieks-Amerikaanse zangeres een dame met temperament was. Ze maakt in deze stevige biografie, opgebouwd uit een uitbundige hoeveelheid archiefmateriaal en met opvallend lange muziekstukken, regelmatig een teleurgestelde indruk, ook omdat ze zich in vraaggesprekken steeds weer moet verdedigen. Maria wil eigenlijk een vrouw zijn, die zich helemaal kan wegcijferen voor een man. Zegt ze.

Intussen lucht ze haar hart in brieven aan haar zanglerares/hartsvriendin Elvira de Hidalgo, actrice Grace Kelly en haar geliefde, de steenrijke scheepsmagnaat Aristoteles ‘Aristo’ Onassis. Voor hem geeft ze ook haar huwelijk op. Uiteindelijk zal hij haar echter weer verlaten voor een andere celibrity. ‘Ik ben ervan overtuigd dat Onassis m’n vriendschap nodig heeft’, zegt ze daarover tegen David Frost. ‘Want ik vertel hem de waarheid. Niet dat jullie mannen graag de waarheid horen.’