Vijf Chinese vrouwen vertellen openhartig over hun leven en hun decennialange vriendschap.
China, 1976: Mao overlijdt en de Culturele Revolutie komt tot een einde. Datzelfde jaar vinden vijf jonge vrouwen kleingeld op straat in Chengdu. Ze trakteren zichzelf op ijs en een groepsfoto. Elke tien jaar nemen ze de foto opnieuw om stil te staan bij hun veranderende levens. Hoe kijken zij terug op de afgelopen veertig jaar en hun leven nu?
Regie: Annabella Stieren, Brindusa Ioana Nastasa and Jialu Zhang
Malou Wagenmaker 30-1-2022
Documentairemakers Annabella Stieren (31), Brindusa Ioana Nastasa (33) en Jialu Zhang (35) reisden af naar China om een portret te maken van vijf Chinese vrouwen die inmiddels achterin de vijftig zijn. 2Doc.nl sprak hen over het maakproces: ‘Het voelde soms net of we met tieners op pad waren.’
Annabella, Brindusa en Jialu (v.l.n.r.)
Wat was de aanleiding voor deze documentaire?
Jialu: ‘Een van de hoofdpersonen, Zeng, is mijn moeder en haar vriendinnen ken ik ook goed. Toen ik opgroeide waren zij altijd in de buurt. Maar ik wist eigenlijk niet hoe hun traditie rondom het maken van de groepsfoto is ontstaan. Tot mijn moeder me in 2014 erover vertelde en de fotocollectie van de afgelopen jaren stuurde. Ik dacht meteen: wauw, dit is echt een mooi verhaal, vooral in combinatie met het tijdsbeeld van de vrouwen uit de verschillende periodes.'
Wat wilden jullie vertellen met de film?
Jialu: ‘Annabella, Brindusa en ik zijn zelf ook vriendinnen. De film is enerzijds een blik op een andere bijzondere vriendschap. Anderzijds gaat het in de film ook over politiek. Het verbaasde mij tijdens het filmen dat mijn moeder zo tolerant is tegenover de Chinese politiek na alles wat ze heeft doorstaan. Het was voor ons allemaal een ontdekkingstocht naar hoe en waarom mensen die de Culturele Revolutie (1966-1976) hebben meegemaakt het kunnen vergeten of vergeven.‘
Brindusa: ‘Daarnaast zijn we een vrouwelijk filmmakers collectief en focussen we ons op verhalen vanuit een vrouwelijk perspectief. Dit verhaal, over een vriendschap van vijf Chinese vrouwen, was daar perfect voor. Hoe is het om als vrouw in China op te groeien en te leven? Ik kom zelf uit Roemenië, een postcommunistisch land, dus ik was heel benieuwd hoe het is om in een hedendaags communistisch land te leven.’
Tekst gaat verder onder afbeelding
En wat hebben jullie daarover ontdekt?
Annabella: 'Wat veel indruk op ons gemaakt heeft, is het gegeven dat deze vrouwen terugnemen wat destijds van ze is afgenomen. Ze nemen muziekles, volgen taalcursussen, gaan dansen, studeren, zijn bezig met hun uiterlijk. Allemaal dingen die ze in hun jeugd niet konden doen, halen ze nu gedurende hun pensioen in. Het is heel ontroerend om te zien dat ze, ondanks de tegenslagen van toen, niet bij de pakken neer gaan zitten.'
Brindusa: ‘Het voelde soms net of we met tieners op pad waren. Ze zijn zo ondernemend. Dan zeiden ze: ‘Wat gaan we nu doen? Laten we ons opmaken, laten we gaan dansen of naar de karaoke!’ Het is bizar wat ze allemaal doen! We konden ze bijna niet bijhouden.’
Jialu: ‘Dat ze zo ondernemend zijn, is typisch voor deze vriendinnengroep, maar niet ongewoon voor deze generatie in China. We zagen meer vrouwen van dezelfde leeftijd die nog gingen studeren.’
De vrouwen uiten ook hun kritiek op de Chinese overheid. Hadden ze er geen problemen mee dat dit in de documentaire is vastgelegd?
Jialu: ‘Ze zijn heel eerlijk en open geweest en voor de meeste Chinezen is het bestaan van een kritische houding niet onbekend. We hebben de film uiteraard ook aan de vrouwen laten zien en zij zijn er helemaal akkoord mee.'
Annabella: 'Ik denk ook dat het een misvatting is dat de film daarover gaat. Veel films over China zoomen in op de dreigende politieke situatie, maar wij willen de ‘westerse’ kijkers vooral iets laten zien van het dagelijks leven, zoals deze mooie vriendschap die mensen als jij en ik ook zouden waarderen. Zo hopen we het gesprek over de politieke situatie iets menselijker te maken.'
Tekst gaat door onder de afbeelding
Hoe kijken jullie zelf terug op de film, hebben jullie een favoriet moment?
Jialu: ‘Ik houd heel erg van het moment waarop mijn vader en moeder op de bank het journaal kijken. Het voelt zo ongedwongen. Ze wisten dat ze werden gefilmd, maar tegelijkertijd waren ze volledig ontspannen. Ik vind het heel interessant om te horen hoe ze reageren op alle nieuwsberichten. Ik praat zelf niet zo veel over politiek met mijn moeder dus ik was verrast om haar mening daarover te horen en hoe verdedigend ze is ten opzichte van het communisme.’
Annabella: ‘De documentaire is uiteindelijk wel anders geworden dan we van tevoren hadden bedacht. We gingen met een heel ‘basic’ filmscript naar China. Het hele verhaal over wat er in hun levens is gebeurd, is veel te lang en eigenlijk niet vast te leggen. Maar je ziet en voelt wel de stempel die de geschiedenis op hun levens heeft gedrukt.’
Jullie zijn een vrouwelijk filmmakers collectief. Waarom vinden jullie het belangrijk om dat te benoemen?
Annabella: 'Ik denk dat het vooral komt door onze opleiding. We zijn ons bewust dat vrouwen vaak op een stereotiepe manier worden neergezet. Er zijn veel meer mannelijke documentairemakers dan vrouwelijke. Daarom proberen we veel samen te werken met vrouwen, zowel voor als achter de camera.'
Jialu: ‘Het maakt me soms een beetje droevig dat het nodig is om te benadrukken dat we een vrouwelijk collectief zijn. Het geeft aan dat vrouwen nog ondervertegenwoordigd zijn. Ik hoop dat dit een toekomst niet meer nodig is.’
Hoe gaat het nu met de vrouwen uit de documentaire?
Jialu: ‘Heel goed!’
Brindusa: ‘Ze hebben inmiddels zelfs besloten om de foto iedere vijf jaar te nemen om elkaar vaker te zien nu ze ouder zijn.’
In 1966 startte Mao Zedong de Culturele Revolutie. Deze volgde op de periode van de Grote Sprong Voorwaarts (1958-1966) die had geleid tot vele hongersdoden en een dieptepunt van Mao's populariteit. Met de Culturele Revolutie hoopte Mao Zedong zijn eigen machtspositie te versterken. In een artikel in het Volksdagblad riep hij de Chinese bevolking op ‘alle monsters en demonen te verwoesten’. Scholen werden gesloten en met name jongeren werden lid van de Rode Gardes, een burgerbeweging die zich tegen iedereen keerde die niet achter Mao's politieke ideeen stond. De Culturele Revolutie werd officieel al in 1969 beeindigd, maar het beleid kwam pas in 1976, het jaar waarin Mao overleed, echt tot stilstand.