Een jaar gevangenisstraf als je ongehuwd zwanger raakt; het is de verbijsterende realiteit in Marokko. Regisseur Myriam Bakir volgt in de documentaire Mothers feminist Mahjouba Edbouche. Zij vangt vrouwen op die zwanger zijn geraakt. Dit is een heftig voorbeeld van vrouwenonderdrukking, maar staat het op zichzelf? 2Doc.nl vraagt het dr. Kaouthar Darmoni, directeur van Atria; kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis.

Dr. Kaouthar Darmoni is opgegroeid in Tunesië, maar verliet het land op jonge leeftijd op zoek naar landen waar ze vrijer kon zijn als vrouw. Dit leidde haar naar Frankrijk, Amerika en Nederland, waar ze nu al meer dan vijftien jaar woont. In alle landen kwam ze vrouwenongelijkheid tegen. Vanuit deze ervaringen en haar expertise in genderstudies reageert ze op de documentaire Mothers.

De documentaire Mothers maakt veel los bij Darmoni: ‘Deze documentaire maakt me woedend en strijdbaar.’ Ze vindt het vreselijk om te zien hoe jonge Marokkaanse vrouwen gestraft worden door hun overheid. ‘Institutioneel geweld, noem ik dat. Zo’n ongehuwd zwangere vrouw wordt niet alleen verstoten door haar familie, maar krijgt ook met geweld van haar eigen overheid te maken. En de man blijft buitenspel. Alsof dat kind vanzelf in haar is gegroeid.’

Het werk van Marokkaanse feminist Mahjouba Edbouche vindt Darmoni erg moedig. ‘Ze biedt niet alleen onderdak aan deze zwangere vrouwen, maar probeert ook de relatie met de ouders te herstellen. Dat is enorm intensief. In Nederland zijn we gefocust op het individu, maar in Marokko is de band met de ouders erg belangrijk voor meisjes en vrouwen omdat het een cultuur van het collectief is. Daarom empowert Edbouche niet alleen de meisjes, maar voedt ze ook hun families op. Ik vind dat heel knap.’

Bewust alleenstaande moeders komen in Nederland steeds meer voor, maar in Marokko en haar geboorteland Tunesië is het een no go. ‘Op mijn zevende zei mijn grootmoeder tegen mij: “Meisjes hebben geen seks voor het huwelijk en als je dat wel hebt, zorg je dat je nooit zwanger wordt.” Dat zou je sociale dood betekenen. Vanaf dat moment droomde ik ervan om de situatie van vrouwen te verbeteren.

Mothers schetst een schrijnend beeld van vrouwenrechten in Marokko. Maar volgens Darmoni is het in het grootste deel van de wereld nauwelijks beter. ‘In veel landen krijgen meisjes minder onderwijs en het ontbreekt vaak ook aan seksuele voorlichting. Ik had geluk dat mijn moeder een stapje verder ging dan mijn grootmoeder in haar waarschuwing. Zij zei: “als je wel seks hebt, gebruik dan altijd een condoom en neem anders abortus.” Veel meisjes krijgen dit soort adviezen niet. Sommige weten niet eens dat ze zwanger kunnen worden van seks of hebben het niet door dat ze zwanger zijn. Dan is het al te laat voor een abortus.

Alleenstaande vrouwen krijgen vaak te maken met bittere armoede en sociaal isolement. Dit is een groot probleem in India, maar ook in rijke landen als Japan.’ Hoewel emancipatie er in veel landen slecht voor staat, heeft Darmoni ook hoop. ‘In Tunesië hebben we een sterke feministische cultuur sinds eind 18e eeuw en doordat we president Habib Bourguiba hadden die zich in de jaren ‘50 hard maakte voor vrouwenrechten. Abortussen zijn sindsdien anoniem en gratis. Ook is het zo dat sinds zes maanden alleenstaande, gescheiden moeders de voogdij hebben over hun kinderen. Tot dan toe was niks wettelijk geregeld voor alleenstaande vrouwen en hun kinderen. Als de vader het kind niet erkende, had het niet dezelfde of geen erfrechten. Je ziet dat andere Arabische landen zich nu meer gedwongen voelen om ook te veranderen. Want tot dan toe waren vrouwenrechten enkel iets van het “decadente westen”.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

Als je na het kijken van de film dacht ‘dan hebben wij het in Nederland toch een stuk beter voor elkaar’, krijg je het om de oren van Darmoni. ‘Nederlanders zijn ontzettend zelfingenomen op het gebied van gender- en vrouwengelijkheid. Juist als je kijkt naar alleenstaande moeders in Nederland zie je hoe conservatief onze overheid is. In Nederland moeten veel vrouwen parttime werken omdat kinder- en naschoolse opvang te duur is en school al eindigt om 3 uur ’s middags. Hoe moet je dat doen als alleenstaande moeder? Nederland is uitstekend in de marketing van haar progressieve imago, maar dat is een farce. Vrouw zijn wordt niet serieus genomen en veel vrouwen zijn economisch afhankelijk van hun man. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat 8 op de 10 Nederlandse vrouwen meer zou gaan werken als opvang gratis zou zijn. Tijdens de vijftien jaar dat ik bij de UvA werkte als wetenschappelijk onderzoeker zag ik jonge vrouwen met enorm veel ambitie aan de slag gaan, maar door de jaren heen raakten ze ontmoedigd door discriminatie op de werkvloer en als ze moeder werden, konden ze hun werk niet meer combineren met het moederschap. Dan pas zie je hoe ondermijnend het patriarchale systeem is. Ik zeg dan ook vaak: kom als vrouw in actie voor je vrouwenrechten voordat je moeder wordt.’

Waar Darmoni zich ook steeds over verbaast, is het korte geheugen van de Nederlander. ‘Veel Nederlanders doen alsof vervelende dingen zich enkel afspelen in andere landen. Maar uit het archief van Atria, één van de oudste en grootste archieven ter wereld over vrouwenemancipatie, blijkt dat tot in de jaren ’70 ongehuwde zwangere vrouwen hun kind gedwongen moesten afstaan aan weeshuizen. We hebben kilometers archief over wat ze toen “gevallen vrouwen” noemde. Nu wordt alleenstaand moederschap mondjesmaat geaccepteerd in geprivilegieerde landen, maar de driedubbele last die deze vrouwen dragen, wordt ook in Nederland niet gezien en erkend.’

Doordat Darmoni op drie continenten heeft gewoond – Afrika, Amerika en Europa – ontdekte ze een patroon op het gebied van vrouwenonderdrukking. ‘Overal ter wereld willen de overheid en de maatschappij bepalen wat vrouwen doen met hun lichaam en seksualiteit. Zelf kiezen voor het moederschap, zonder een man, past hier niet in. Om hier iets aan te veranderen, moeten we blijven lobbyen voor onze rechten. Want voordat je het weet wordt de klok teruggedraaid voor een generatie; In Nederland worden de pil in het basispakket en het recht op abortus ter discussie gesteld. Daarmee wordt getornd aan de internationale mensen- en vrouwenrechten.’

Hoe werken we dan aan meer rechten en gelijkheid voor vrouwen? ‘De kunst is om je als feminist af te vragen hoe we de wetenschap kunnen inzetten om vrouwenrechten te bevorderen. Kennis is macht. Daarnaast is het ook verstandig om samenwerkingen aan te gaan met NGO’s om zo institutionele verandering teweeg te brengen.’ Een documentaire als Mothers ziet Darmoni ook als het begin van verandering. ‘Ik vind het een fantastische documentaire; het laat de verhalen van de ongehuwde, zwangere vrouwen zien en het geeft hen een stem.’