Een documentaire van Oscarwinnaar Asif Kapadia over de opkomst en ondergang van stervoetballer Diego Maradona. Gemaakt aan de hand van meer dan 500 uur aan archiefmateriaal schetst de film een uniek portret van deze man, rebel, held, en voor velen: God.
Op 5 juli 1984 arriveerde de 23-jarige Diego Maradona voor een recordbedrag bij SSC Napoli. De club had voorheen nooit een groot toernooi gewonnen, en verlangde naar meer succes. De charismatische Argentijn trok Napels naar hun eerste winst ooit, en werd door velen aanbeden. In een stad waar zelfs de duivel nog bodyguards nodig had, werd Maradona groter dan God.
Regie: Asif Kapadia
Na Oscarwinnaar Amy komt regisseur Asif Kapadia met Diego Maradona. Net als zijn voorgaande documentaires filmt hij hiervoor geen interviews. In plaats daarvan selecteert hij beelden uit meer dan 500 uur archiefmateriaal. Waarom kiest hij hiervoor? Beeldtaalexpert Gert de Graaff analyseerde de documentaire. ‘Het is meer dan een film over Maradona. Het is een tragisch heldenverhaal, bijna een Griekse tragedie.’
Van een klein Fiatje naar de WK Finale
In het begin van de film zien we een oude kleine Fiat rijden door de straten van Napels. Dat is niet het soort auto waaraan je denkt bij grootheid Maradona. De beelden wisselen voortdurend tussen de auto en archiefbeelden van onder andere een jonge Maradona. De Graaff: ‘daarmee trekt de regisseur gelijk de aandacht. Ik dacht, ‘daar kan hij niet inzitten, in zo’n oud autootje.’ Vervolgens begin je als kijker te begrijpen dat die Fiat niet zomaar een autootje is. Na de titelkaart blijkt pas dat Maradona erin zit. Dat vind ik een geweldige manier om een verhaal te openen.’
Vrijwel iedere voetballiefhebber kent de beelden van Maradona bij FC Barcelona. Toch gaat deze film vooral over zijn tijd bij Napoli, voor sommigen een vrij onbekende periode. De Graaff: ‘de film gaat over de zielsverwantschap tussen Maradona en Napels. Napels had een minderwaardigheidscomplex, ik denk dat Maradona dat ook had. Op beide partijen werd neergekeken. Ze werken allebei vanuit een achtergestelde positie om respect te verdienen. Ik vind dat een erg slimme insteek van de regisseur.’
In de film zien we dat de halve finale van het WK wordt gespeeld in Italië. Maradona speelt met Argentinië tegen Italië. Het stadion? Stadio San Paolo, van Napoli. Zijn Napoli. Het werd 1-1 en de winnaar werd bepaald door strafschoppen. Uitgerekend Maradona moest hem nemen. De Graaff: dat is een onafzienbare hel wat daar gebeurt. Hij scoort voor Argentinië en ‘zijn’ Italiaanse fans laten hem vallen als een baksteen. Als dit verhaal in een fictiefilm zou zitten, zou je zeggen dat het te veel is aangedikt. In werkelijkheid gebeurt het gewoon. Dat is enorm tragisch. Hij maakt een diepe val die hij nooit heeft kunnen verwerken.’
500 uur aan beelden
Er is ontzettend veel archiefmateriaal van stervoetballer Diego Maradona. Deze film werd gemaakt aan de hand van meer dan 500 uur aan beelden. Er zijn dan ook veel invalshoeken mogelijk. De Graaff: ‘hoe meer materiaal er is, hoe moeilijker het voor een regisseur wordt om keuzes te maken in het materiaal dat je gebruikt. Ik verwachtte bij deze voetbalfilm in ieder geval die beroemde beelden van het hooghouden van een bal op de middenstip in een stadion, maar zelfs dat zit er niet in. Bij deze film is er over elk stukje beeld nagedacht of het iets toevoegt aan het verhaal.’ Deze documentaire gaat over een voetballer. Toch gaat de film niet per se over voetbal. De Graaff: 'het is meer dan een film over Maradona. Het is een tragisch heldenverhaal, bijna een Griekse tragedie. Maradona verloor Diego gaandeweg. Dat wordt goed weergegeven in deze documentaire. Hij verloor zijn jongensachtigheid, zijn onstuimigheid en bravoure. In het begin was het zo’n sympathieke, mooie, leuke jongen. Je ziet hem aan het einde van de film fysiek aftakelen. Dat vind ik erg triest.’ Als debuutdocumentaire maakte regisseur Asif Kapadia een film over autocoureur Ayrton Senna. De Graaff: ‘de regisseur vertelt hier net als bij Senna een universeel verhaal. Je hoeft geen voetballiefhebber te zijn om deze film leuk te vinden.’
'Je hoeft geen voetballiefhebber te zijn om deze film leuk te vinden'
Dodelijke talking heads
De hele documentaire bestaat uit archiefmateriaal. Er is geen nieuw beeldmateriaal opgenomen. De film bevat geen beelden van interviews, zogenaamde talking heads. Die zijn erg gebruikelijk bij documentaires en televisieprogramma’s. De Graaff: ‘talking heads zijn in het algemeen dodelijk voor de aandacht van de kijker. Toch wordt het veel gebruikt, omdat het een makkelijke manier is om een verhaal te vertellen.’ Er zijn volgens de Graaff drie belangrijke redenen om wel talking heads te gebruiken in een programma. Allereerst is het vaak noodzakelijk wanneer een personage emoties vertoond: die komen vaak minder goed over zonder beeld. Ook dien je een persoon te zien wanneer diegene iets aanwijst. Zonder beeld heb je als kijker anders geen idee waar de persoon het over heeft. Tot slot kan het worden gebruikt om meer geloofwaardigheid te creëren. Bij bijvoorbeeld een belangrijke persconferentie wil je als kijker de persoon zien die spreekt.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
'Als dit verhaal in een fictiefilm zou zitten, zou je zeggen dat het te veel is aangedikt.'
Het is volgens de Graaff vrij uniek dat er helemaal geen interviewbeelden in een documentaire zitten. Het is het handelsmerk van regisseur Asif Kapadia dat hij ook toepaste bij zijn films over autocoureur Ayrton Senna en zangeres Amy Winehouse. ‘Je leest in deze film van het gezicht van Maradona af hoe hij zich voelt. Daar zit vaak veel emotie. Een afwisseling met een interview met iemand anders zou de kijker helemaal uit het moment halen. Wel zitten er audio-interviews in de film. Van Maradona zelf, of van mensen in zijn directe omgeving: zijn zus, zijn vriendin of zijn persoonlijke trainer bijvoorbeeld. Er komen geen voetbalanalisten aan bod. Op deze manier blijft de regisseur heel dicht bij het verhaal.’
Door het ontbreken van talking heads is er een gevaar dat de kijker niet weet wie er spreekt. Regisseur Kapadia lost dit heel zorgvuldig op door aan kleine maar cruciale details te denken. Neem bijvoorbeeld de titelkaarten die de naam van een geïnterviewde aankondigen. Die staan extra lang in beeld. Ook laat de regisseur vaak gelijktijdig beelden zien van de persoon die spreekt, waardoor je een vermoeden hebt bij wie die stem hoort. De beeldtaalexpert vervolgt: ‘bij veel programma’s en documentaires komt de titelkaart in beeld terwijl iemand zijn eerste zin uitspreekt. Omdat je vaak onbewust onderzoekt wat voor mens je voor je hebt, hebben je hersenen geen tijd om ook de naam te onthouden. Daardoor vergeet je vaak gelijk wie het heeft gezegd. Dit is ook de reden dat je op feestjes vaak namen vergeet. De regisseur lost dit op door iemand eerst een volledige zin te laten zeggen. Daarna komt er pas een naam in beeld. Daardoor ben je als kijker nieuwsgierig geworden en ga je op zoek naar die naamtitel. Zelfs aan de kleur van de tekst wordt gedacht: de kleur van de tekst is eerst blauw, daarna wordt hij wit. Dit zijn de kleuren van Napoli, maar ook vallen twee verschillende kleuren extra op. Ook wordt elk woord afzonderlijk geanimeerd. Hierdoor zijn er veel manieren waardoor de tekst opvalt. Dat is ontzettend slim. De regisseur zorgt dat je als kijker de titel wíl zien.’
Zelf ontdekken
Ook werkt de regisseur volgens de Graaff heel goed met muziek. ‘De film begint met euforische, positieve muziek met een drive. Het gaat maar door. Op het einde van de film wordt de muziek, net als de film, melancholisch, dramatisch en stiller. Dit combineert hij met een slimme montage. Er worden veel vertraagde beelden van personages getoond. Dan zie je als kijker het hoofd van een personage en mag je zelf invullen waar diegene aan denkt. Als kijker mogen we veel doen en zelf invullen. Je mag het allemaal zelf ontdekken. Dat maakt het voor mij een fijne film om te bekijken.’
‘Beeldtaalgoeroe’ en filmregisseur Gert de Graaff (1957) traint nieuwsprogramma’s, ministeries en communicatie-experts op beeldtaal. Momenteel werkt hij aan een vervolg op zijn prijswinnende film De zee die denkt.