Makers van Morgen

Het verdriet van de Achterhoek

VPRO

Het katholieke kerkje in het Achterhoekse dorp Baak dreigt te verdwijnen; dit verlies weegt zwaar op de inwoners.

'Het verdriet van de Achterhoek' is een poëtische film over veranderingen op het platteland. Door vergrijzing en krimp verdwijnen de voorzieningen daar in rap tempo. Optimisme en een blik vooruit is het devies, maar in deze film willen makers Sabine Eijkholt en Marieke Spee juist stil staan bij de gevoelens van rouw, verdriet en nostalgie waarmee de bewoners van het Achterhoekse Baak te maken krijgen als de katholieke kerk dreigt te verdwijnen uit het dorp.

Regie: Marieke Spee en Sabine Eijkholt

‘Die kerk is eigenlijk een soort symbool van saamhorigheid of in ieder geval het gevoel dat Baak nog iets is’

In gesprek met regisseurs Marieke Spee en Sabine Eijkholt

Tekst: Martha Bulten

‘Het verdriet van de Achterhoek’ is een film met een duidelijke boodschap: het verleden komt niet meer terug. Marieke Spee en Sabine Eijkholt werkten samen voor Omroep Gelderland. Sinds vijf jaar gebruiken ze die journalistieke ervaring voor hun eigen producties. Als regisseursduo portretteerde ze drie jaar lang de pijn en het onvermogen van de Baakse gemeenschap om hun geliefde kerk te behouden. Een perfect beeld van nostalgie dat gepaard gaat met rouw. 

Waarom wilden jullie over dit verhaal een documentaire maken?
Marieke: ‘De Achterhoek was veel in het nieuws als het ging om krimp: het bevolkingsaantal nam af door vergrijzing. We merkten toen dat er veel veranderde in de Achterhoek en dat er van heel veel traditionele dingen afscheid genomen moest worden. Politici zeggen vaak dat je met volle moed vooruit moet kijken en positief moet blijven, terwijl er weinig ruimte is om afscheid te nemen. Dat is best moeilijk en doet pijn.’

Sabine: ‘We wilden heel graag al die veranderingen in de Achterhoek laten zien. Er is bij de mensen die in die vergrijzende gebieden wonen best veel verdriet. Dat wilden we graag laten zien, omdat dat verdriet wordt weggepoetst. Het platteland is eigenlijk een ondergeschoven kindje.’

Marieke Spee (l) en Sabine Eijkholt (r)

Wilden jullie meer inzoomen op de oorzaak of op het rouwproces?
Sabine: ‘De rouw, denk ik. Volgens mij gaat de film over afscheid nemen en accepteren dat de wereld verandert en dat de oude wereld ook niet meer terugkomt. Het is vooral voor de oudere generatie lastig om mee te gaan met de tijd. Zij hebben het idee dat wat achter ze ligt beter is dan wat de toekomst hun brengt.’

Marieke: ‘Ik denk dat dit probleem ook speelt in andere vergrijzende gebieden. Ikzelf heb altijd het idee dat de focus in Nederland op de Randstad ligt. Op het platteland wonen minder mensen, dus krijgen ze minder aandacht van de media. Er is veel aandacht voor de problematiek in de grote steden en er wordt sneller voorbij gegaan aan de problemen op het platteland. Wij wilden dit stuk verdriet een stem geven.’

Hoe zouden jullie de gemeenschap in Baak omschrijven?
Marieke: ‘Ik denk dat ze worstelen met die verandering. Een worstelende gemeenschap die ook wel ziet dat het zo niet langer kan, maar ze kunnen er moeilijk handen en voeten aan geven. In de film zie je dan ook dat de communicatie misgaat tussen de kerk en de gemeenschap.’

Sabine: ‘Een aantal mensen die we volgden, hebben zich veel ingezet voor de gemeenschap. Zij hebben er heel veel energie in gestoken om het dorp leefbaar en fijn te houden. Die kerk is eigenlijk een soort symbool van saamhorigheid of in ieder geval het gevoel dat Baak nog iets is. En als dat ook wegvalt, wat blijft er dan over? 

Marieke: ‘Bovendien is die kerk ook een plek waar veel is gebeurd. Mensen zijn er getrouwd, gedoopt, ze hebben heel veel beleefd. Het is meer dan alleen een gebouw waar je afscheid van neemt. Het is ook een spiegel: je weet dat het eraan zit te komen en dat weten de mensen daar ook wel. Ze gáán niet meer elke week met minimaal zestig man in die kerk zitten. Het is wel hard om te zien dat allebei de kanten in de film dan zo tegenover elkaar staan.’

Sabine: ‘De pastoor is in de film heel hard, maar hij drukt ook de vinger op de zere plek. De kerk is leeg en wat heb je aan een lege kerk? Dan kan je wel heel sentimenteel gaan doen en verlangen dat die openblijft, maar daarom zegt de pastoor dat de gemeenschap wél gebruik moet maken van de eredienst. Hoeveel mensen gingen er nog naar de kerk?’

Marieke: ‘Een stuk of twintig, maar voor die mensen is het wel erg belangrijk.’

Sabine: ‘Ja, dat geldt uiteindelijk voor het hele dorp, omdat het meer is dan alleen iets waar je op zondag naartoe gaat.’

Tekst gaat verder onder de afbeelding

'Het is ook een spiegel: je weet dat het eraan zit te komen en dat weten de mensen daar ook wel'

Marieke Spee

Als jullie nu terugkijken, zouden jullie dan iets anders hebben gedaan?
Marieke: ‘We hebben hier veel van geleerd, maar ik zou de volgende keer wel wat anders doen. Bijvoorbeeld de foto’s die je aan het begin en aan het eind ziet, daar had ik wel wat meer mee willen doen. Meer van zulke scenes creëren, lijkt mij heel leuk.’

Sabine: ‘Ja, dat vind ik ook. De meest veelzeggende beelden zijn die shots in de kerk. Maar ook dat shot dat de kerk door het landschap geduwd wordt. Dat gevoel van de Achterhoek op beeld vastleggen; we hebben wel geleerd dat dát een film maakt.’

'De hoofdpersonen waren allemaal ontzettend geraakt en emotioneel'

Sabine Eijkholt

Hebben de mensen die in de film zitten de film ook gezien?
Sabine: ‘Ja, de meesten waren naar de première in Ulft gekomen. De hoofdpersonen waren allemaal ontzettend geraakt en emotioneel. Ze wilden de film ook meteen vertonen in de kerk en het hele dorp uitnodigen. Helaas is dat door corona geannuleerd. Maar ze voelden zich gezien en gehoord en ze herkenden zichzelf ook in het verhaal.’

Was dat ook de geanticipeerde verwachting? 
Marieke: ‘Het was wel de bedoeling dat de mensen zichzelf herkenden. Ik vind het fijn als mensen het gevoel hebben dat ze gezien zijn en dat het als hun verhaal voelt. We willen dicht bij de mensen blijven.’

Sabine: ‘Het verhaal vanuit ons eigen perspectief vertellen, maar de mensen moeten zich niet gebruikt voelen.’

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Denken jullie dat jullie je altijd aangetrokken blijven voelen tot de Achterhoek?
Marieke: ‘Ik vind het leuk om de verhalen die achter de realiteit schuilen naar boven te halen. Wat betekent dat voor de mensen die daar wonen? Het maakt voor mij niet heel veel uit of dat in de Achterhoek is of niet.’

Sabine: ‘‘Het buiten gebied’ trekt mij nog steeds als thema. Het verandert daar zo snel, al die boeren die bijvoorbeeld stoppen. Er is heel veel aan de hand en dat heeft grote gevolgen voor de mensen die daar wonen.’

Zijn jullie op dit moment bezig met een volgend project? 
Sabine: ‘We doen nu niet iets gezamenlijk. We hebben allebei onze eigen productiebedrijven en we werken nu aan verschillende projecten. Ik ben nu bezig met een film: ‘Het fantastische leven van Big John’. Daarin volg ik een manisch depressieve man die zich probeert staande te houden in onze maatschappij. Ik volg hem nu al bijna twee jaar in zijn leven vol met verslavingsproblematiek. Ergens in september is deze film klaar.’

Marieke: ‘Ik ben bezig met een portret van een Utrechtse wielrenner in het kader van de Vuelta. Die zou afgelopen jaar starten, maar is nu verzet naar volgend jaar. Ik ben ook nog met andere projecten bezig, maar die zijn nog een beetje pril.’

Meer 2Doc Talent