Het Uur van de Wolf

Claudia de Breij: Hier zijn wij

NTR

Claudia de Breij beseft in coronatijd dat ze het podium heel erg mist omdat dat de plek is waar ze zich kan uiten. Met muzikanten Michelle Samba en Abdelhadi Baaddi schrijft ze liedjes rondom het wonderbaarlijke leven en oorlogsverhaal van Heintje Davids, maar die in essentie ook over henzelf gaan.

Hendrika David was een Nederlands-Joodse variétéartieste die vanaf 1907 tot aan haar dood in 1975 onder de naam Henriëtte Davids carrière maakte als zangeres en bijdehante grappenmaakster. Ze was het bekendst onder de naam Heintje Davids.

Haar vader Levie David was al bekend als komiek en caféhouder en liet zijn andere kinderen ook op het podium spelen, alleen Heintje niet. Haar vader vond haar namelijk te dik en te lelijk om op het podium te staan. Heintje geloofde zelf wel in haar kunnen, ging aan de slag en heeft hem het tegendeel bewezen. Claudia de Breij, Michelle Samba en Abdelhadi Baadi herkennen zich in de worsteling van Heintje; verteld worden dat je niet op het podium hoort, maar niets liever willen dan daar staan. Het levert dan ook emotionele scènes op als ze het leven van Heintje Davids doorlopen aan de hand van liedjes en verhalen.

Regie: Suzanne Raes

‘Heintje Davids is gewoon een stoer wijf’

Heintje Davids

In gesprek met historicus Rob Snijders

Tekst: Anne van Blijderveen

Uit Claudia de Breij: Hier zijn wij blijkt wel wat voor een natuurkracht Heintje Davids (1888) was. Ze was een getalenteerd zangeres, actrice en cabaretier en deed dit alles tegen de mening van haar familie in. ‘Het was zelfs zo dat ze anderhalve maand na het eindigen van de Tweede Wereldoorlog alweer op het podium stond’, zegt historicus Rob Snijders (1959).

Wie was Heintje Davids precies en wat was haar plek in de Joodse gemeenschap? Deze vragen legt 2Doc.nl historicus Rob Snijders voor. Hij is de oprichter van de websites joodsamsterdam.nl en joodsergoedrotterdam.nl. Hier schrijft Snijders over de vooroorlogse Joodse gemeenschappen in beide steden.

Rotterdam
‘Ondanks dat Heintje Davids, Hendrika David met haar eigen naam, vaak sprak met een Amsterdams accent, is ze geboren en getogen in Rotterdam. Ze was onderdeel van een variétégezin. Haar ouders traden op in rondreizende circussen, kermissen en tingel-tangels. Veel Joden hadden dit soort werk voordat de Tweede Wereldoorlog uitbrak. De theater- en entertainmentwereld bestond voor een groot deel uit Joden. Dit was nog een effect uit de tijd dat er een gildesysteem was waarin bepaalde beroepen verboden waren voor Joden. Hoewel dit systeem eind 18e eeuw werd ontbonden, bleven veel families generatie op generatie in dezelfde banen werkzaam. Zo ook Heintje Davids en haar broers en zussen. Ze groeiden op in de Zandstraatbuurt in Rotterdam dat zich kenmerkte door drie dingen: penoze, prostitutie en armoede. Joden waren doorgaans niet werkzaam in de misdaad of prostitutie maar gingen er wonen voor de goedkope huurprijzen. Het was de meest Joodse buurt die Rotterdam gekend heeft. Vanaf 1914 werd de buurt stukje bij beetje afgebroken voor het huidige stadhuis en is het restant van de buurt bij het bombardement van 14 mei 1940 helemaal platgebombardeerd.

Je ziet ook wel dat veel mensen zich probeerden te ontworstelen aan de Zandbuurtstraat. Zo’n twintig bekende Nederlands-Joodse artiesten van die tijd komen daarvandaan; waaronder Heintje Davids en haar bewierookte broer Louis Davids. Met hun talent konden ze boven hun status uitstijgen. Veel van hen trokken naar Amsterdam omdat de theaterwereld daar groter was, mede doordat er meer rijke mensen in Amsterdam woonden. Rotterdam was en is nog altijd een arbeidersstad. Wel liep Rotterdam ver voor op Amsterdam qua film. De Oost-Europese, Joodse immigrant Abraham Tuschinski begon daar met het opzetten van zijn bioscopen.’

Tekst gaat verder na afbeelding

'Heintje Davids verliest al haar familie en veel vrienden door de oorlog, haar hele Joodse wereld is in elkaar gestort, haar oude buurt is platgebombardeerd en alleen de variétéwereld staat nog overeind'

Overleven
‘Alle kinderen in het David-gezin werden aangemoedigd om het podium op te gaan, behalve Heintje. Ze was de jongste en het verhaal gaat dat haar vader tegen haar zei ‘jij bent zo lelijk, maak me niet te schande’. En eerlijk is eerlijk, ze was ook geen schoonheid, maar het was wel een vrouw waarbij je direct de slappe lach kreeg. Ze was ontzettend getalenteerd in zowel zang, acteren als cabaret. Ondanks het minderwaardigheidscomplex dat ze aan haar vader en beroemde broer overhield, ging ze toch steeds weer het podium op. En ook niet zonder resultaat: in de jaren ’20, ’30 en een tijdje na de Tweede Wereldoorlog zat ze in de top 10 van bekendste Nederlandse artiesten. Het meest furore maakt ze in Amsterdam, waar ze naartoe verhuist met haar man en moeder. Het veranderde haar repertoire niet. Ze had altijd de lach aan haar kont, in Rotterdam en in Amsterdam.

Vlak voordat de oorlog aanbreekt, overlijdt haar broer Louis. Tijdens de oorlog duikt ze onder en dat loopt voor haar goed af. Dat is heel bijzonder als je ziet dat 76 procent van de Nederlandse Joden is vermoord. Waarschijnlijk heeft haar bekendheid daarbij geholpen. Want bij onderduikadressen was je heel afhankelijk van waar je terecht kwam. Er werd soms grof geld betaald voor een plek en als je dat niet meer had, gebeurde het dat je op straat werd gezet. Heintje Davids verliest al haar familie en veel vrienden door de oorlog, haar hele Joodse wereld is in elkaar gestort, haar oude buurt is platgebombardeerd en alleen de variétéwereld staat nog overeind. Ze heeft, net zoals veel Joden uit die tijd, nauwelijks gesproken over de oorlog en wat al die verliezen met haar deden. Ze is gewoon direct weer aan de slag gegaan. Het is typisch voor crisistijden dat mensen willen lachen en ‘er even uit willen’ en als zij iets kon was dat mensen aan het lachen maken. Dus ze stond zo weer op het podium. Ik denk dat haar toneelspel ook een manier was om niet met haar eigen “sores” bezig te hoeven zijn.'

Tekst gaat verder na afbeelding

'Ik denk dat Heintje Davids het podium echt miste en dat er ook een enorme leegte was als ze niet optrad'

Inspiratie
‘Ik ben heel blij dat Claudia de Breij nu een voorstelling over haar heeft gemaakt, want het enige waar zij nog om bekend staat is de term ‘het heintjedavidseffect’; wat slaat op iemand die steeds afscheid neemt en dan weer terugkomt. Ze nam in 1954 voor het eerst afscheid, maar maakte al snel weer een comeback en deed dit zo nog een aantal keer. Naar mijn idee had dat met twee dingen te maken: ik denk dat ze het podium echt miste en dat er ook een enorme leegte was als ze niet optrad. Haar identiteit was namelijk zo verweven met het Jodendom en met de variétéwereld, maar van de Joodse gemeenschap was niets meer over. Als je het optreden dan opgeeft, blijft er niks meer over. Daarbij had ze ook vaak geldproblemen, er bestond toen nog geen artiestenpensioen. Steeds als ze terugkwam werd er goed op haar gereageerd, dus ik denk dat dat ook wel aanmoedigde om terug te komen.

Ik heb overwogen om een boek over Heintje Davids te schrijven, want ik vind haar heel inspirerend. Ze had haar hele leven het gevoel niet genoeg te zijn en toch ging ze gewoon door. Dan ben je toch gewoon een stoer wijf? Ik herken ook wel iets in haar. Toen ik jong was zei een onderwijzer tegen mij dat ik beter iets met mijn handen kon gaan doen en ‘goed achter een kassa’ paste. Nu heb ik bijna m’n tweede master gehaald nadat ik op m’n 55e voor het eerst naar de universiteit ging. Heintje Davids was daarbij een inspiratiebron voor mij: zet gewoon door ook al zegt de omgeving dat je het niet kunt. Haar drive bewonder ik enorm. Ze is het waard om herinnert te worden.’