Het Uur van de Wolf

Raquel van Haver - De vrouwen van mijn land

NTR

Voor een nieuwe expositie duikt kunstenaar Raquel van Haver in haar mistige adoptiegeschiedenis. Ze heeft behoefte aan sterke, vrouwelijke rolmodellen en reist naar Colombia, haar geboorteland. Daar ontmoet ze diverse vrouwen die strijden voor sociale gelijkheid en die haar inspireren voor haar nieuwe serie schilderijen.

In ‘De vrouwen van mijn land’ volgen we kunstenaar Raquel van Haver in de aanloop naar haar tentoonstelling ‘Amo A La Reina’ in het Bonnefantenmuseum. Raquel reist naar haar geboorteland Colombia waar ze kennismaakt met verschillende vrouwen die strijden tegen onrecht in hun gemeenschappen.

Terug in Nederland begint Raquel aan een intensief schilderproces, waarbij ze de vrouwen afbeeldt als moderne Mariafiguren, een ode aan de vrouwen van Colombia. We worden op intieme wijze meegezogen in het werkproces van deze bijzondere kunstenaar en volgen hoe Raquel, tijdens het schilderen, reflecteert op haar eigen persoonlijke geschiedenis als geadopteerde Colombiaanse vrouw in Nederland.

Regie: Bibi Fadlalla

‘Zonder mijn camera had ik de ogen uit mijn kop gejankt’

In gesprek met het hoofdpersonage

Tekst: Loïs van Wijnen

Succesvol kunstenares Raquel van Haver ging op reis naar Colombia om daar sterke, vrouwelijke leiders te ontmoeten. In de documentaire ‘Raquel van Haver – De vrouwen van mijn land’ volgen we haar tijdens die researchreis. Vervolgens zien we hoe ze haar indrukken verwerkt in haar kunstserie ‘Amo a la Reina’ (vertaling: ik houd van de koningin).

Hoe was het om de hoofdpersoon te zijn in een creatief project waarbij jij niet de regie hebt?

‘Meestal ben ik degene die bepaalt hoe het gaat. Nu kon dat niet, dat was heel raar. Ik wist ook niks, pas bij de eerste schets mocht ik het zien. Ik was heel verbaasd over hoe Bibi (Fadlalla, regisseur van de documentaire, red.) het aanpakte. Ze ging bijvoorbeeld maar drie weken mee op reis, terwijl ik daar vijf maanden was. Maar Bibi kwam natuurlijk niet voor die researchreis, maar voor mij. En uiteindelijk zie je helemaal niet aan de documentaire dat zij maar zo kort bij mij was in Colombia. Ik vond het heel interessant om te zien hoe verschillend onze werkprocessen zijn.’

Raquel van Haver

Zou jij hetzelfde hebben getoond als jij de documentaire had gemaakt?

‘Nee, Bibi wilde andere dingen vertellen dan ik. Zij was veel meer op zoek naar mijn verhaal en mijn achtergrond. Ik ben geadopteerd en vaak wordt mijn werk ook vanuit dat perspectief uitgelegd. Daar word ik pissig van, want mijn werk gaat nooit direct over mij. Als jong meisje voelde ik me al vaak onbegrepen. Dan moest ik me gedragen als een blond meisje met blauwe ogen. Bibi wilde dat laten zien. Ik zou zelf waarschijnlijk juist ingezoomd hebben op de vrouwelijke, sociale leiders. Maar Bibi’s documentaire is haar vertelling van mijn verhaal en dat is ook het mooie aan deze film.’

'Sommige vrouwen zijn om hun activisme vermoord.'

Raquel van Haver

Wat zijn die verhalen van die vrouwen, die jij wil vertellen in je werk?

‘In Colombia zijn er veel vrouwelijke, sociale leiders en zij doen hun mond open voor verandering. Ze zetten zich bijvoorbeeld in voor transgenders en spreken zich uit tegen politieke figuren. Maar hun activisme heeft een prijs. Heel wat vrouwen zijn om de strijd die ze voeren vermoord. Over die verhalen hoor je nooit iets.’

Het lijkt me nogal wat om vijf maanden lang zulke verhalen aan te horen. Verwerk jij die ervaringen tijdens het schilderen?

‘In zekere zin wel. Alle indrukken die ik daar heb opgedaan, leg ik in die gezichten op mijn doek. Er is geen ruimte voor mijn eigen emoties. Daar werd Bibi ook gek van tijdens die reis, maar ik ben dan aan het werk. Bij die ontmoetingen fotografeer ik die vrouwen en ergens zorgt mijn camera voor afstand. Ik weet zeker dat ik zonder mijn camera de ogen uit mijn kop had gejankt. Maar als ik me tijdens mijn werk inlaat met mijn eigen emoties, schets ik een vertekend beeld.

‘Pas na de show kwam de ontlading. Toen ik thuis op de bank zat, kwamen de muren op mij af. Dat gebeurt altijd na zo’n reis. Het contrast tussen die intense reizen en mijn rustige bestaan in Amsterdam is groot. Tijdens het productieproces ben ik verhuisd en als ik nu rondkijk in mijn huis zie ik ineens allemaal verwijzingen naar Colombia, vooral in kleur. Ik heb me dus ergens wel afgereageerd. Beeld is de taal waarin ik mij het beste kan uitdrukken, dus het is ook wel logisch dat ik me zo heb geuit.’

'Die vrouwen zouden vereerd moeten worden voor wat ze doen'

Raquel van Haver

In de documentaire zien we heel wat vrouwen langskomen. Hoe kwam je met die vrouwen in contact?

‘Een vriend van mij ondersteunde destijds sociale leiders daar. Hij bracht mij in contact met wel honderd vrouwen, die mij op hun beurt weer zo’n dertig nieuwe namen gaven. Dan gaat het snel. Het was heel bijzonder om te zien hoe belangrijk die vrouwen waren in hun lokale gemeenschappen. Voor veel kinderen waren zij echt een safe haven. Die vrouwen zouden vereerd moeten worden voor wat ze doen. In mijn doeken verwerk ik die vrouwen ook tot een soort Mariafiguren, dus dat past symbolisch heel goed.’

Waarom wilde je die vrouwen als Mariafiguren afbeelden?

‘Ik maakte de werken voor het Bonnefantenmuseum in Maastricht en we spraken af dat ik mijn werken zou laten aansluiten op hun collectie. Zij hebben in hun vaste collectie veertiende-eeuwse Mariabeelden dus daar zag ik wel symbolische mogelijkheden.  Die vrouwen zijn dus een soort Mariafiguren in de gemeenschap en daarnaast zijn Maastricht en Colombia ook nog eens katholiek. Het katholicisme in Colombia linkt op zijn beurt weer aan de problematiek die ik tegenkwam tijdens mijn researchreis. Colombia is namelijk katholiek vanwege het koloniale verleden. Dat verleden heeft het land extreem getekend en is voor een groot deel de reden van alle sociale en politieke onrust.’

In de documentaire wordt er een lied gezongen door een vrouw. Is dat ook een van de vrouwen die je hebt ontmoet?

‘Ja, Fabiola Torres is een stokoude zangeres die traditionele liederen zingt. Op een regenachtige avond kon ik haar ontmoeten. Ze ontving me in haar kleine huis. Toen we zaten, opende ze haar keel en ik was meteen bevangen door haar stem. Fabiola zingt vooral over sterke vrouwen en ze schrijft de liederen zelf. Tijdens die ontmoeting vroeg ik of ik haar stem mocht verbinden aan mijn show. Dat wilde ze wel. Zij vond het ook mooi dat ik haar wilde schilderen. Daardoor werd het een wisselwerking en kwam ik niet alleen wat halen.’

'Kunst hield mij van de straat'

Raquel van Haver

Dat is belangrijk voor jou, hè, iets terug willen doen?

‘Ja, dat begon al in Amsterdam-Zuidoost, waar ik nu jaren woon. Toen ik zestien was, woonde ik bij mijn ouders in Hoorn, maar daar paste ik niet. Op mijn 17e startte ik aan het Rietveld (Gerrit Rietveld Academy, red.). Ik ging met mijn ex samenwonen in Amsterdam-Zuidoost. Daar leerde ik veel kunstenaars kennen, met wie ik allerlei kunstprojecten startte. Kennissen en vrienden uit Zuidoost stonden model voor die kunstwerken en zij kwamen dan weer naar mijn shows en tentoonstellingen. Zo werden die werelden verbonden. Ik ben nu iets aan het opzetten in Zuidoost waarin ik de jeugd wil laten kennismaken met kunst. Kunst hield mij van de straat. De mensen die ik in die wereld heb leren kennen, zijn als familie geworden.’

Amo a la Reina is nu te zien in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. De tentoonstelling bestaat uit 7 enorme schilderijen, muurschilderingen en installaties, die vergezeld worden van audiovisuele producties.