Rotjes in drollen stoppen en dan aansteken, belletje trekken en heel veel voetballen. Daar wordt Ky superblij van, maar ze voelt zich ook al jaren ongelukkig omdat ze een meisjeslichaam heeft.
Regisseur Els van Driel kijkt terug op haar jeugddocumentaire Hoe Ky Niels werd die ze in 2014 maakte over Ky. Ky voelt zich al jaren ongelukkig omdat ze in een meisjeslichaam zit. Sinds kort heeft Ky het eindelijk aan haar ouders verteld: ze wil een jongen worden. En ze wil een andere naam: Niels. Samen met vriendin Sterre, die eerst Tibor heette, vertellen ze aan hun nieuwe klas op de middelbare school dat ze in het verkeerde lichaam geboren zijn. Het is het begin van een nieuw leven als Niels.
Hoe is de documentaire tot stand gekomen?
Ik werkte in die tijd voor de serie ‘mensjes rechten’, een serie over kinderrechten. Die serie jeugddocumentaires gaat over kinderrechten en die komen er grotendeels op neer dat je moet kunnen worden wie je bent. Dat betekent dus ook dat als je een andere seksuele geaardheid hebt, je daarvoor uit kan komen en dat je zelf mag bepalen wat je wil met je lichaam. En zo kwamen we bij Ky terecht, Kyara toen nog. Hij was pas 12 en zat midden in de transitie. Ky wilde al met ‘hij’ aangesproken worden, dit was net voordat hij naar de middelbare school ging. En ik heb toen dat hele proces van groep 8 naar de eerste klas mogen volgen. Dat was echt prachtig en ontroerend om te zien. Hoe er ineens kwartjes vielen en hij beslissingen ging maken. Zoals bijvoorbeeld een andere naam aannemen. Niet dat het allemaal makkelijk en vanzelf ging, het is een hele worsteling. Maar ik denk dat de goede begeleiding van zijn ouders en het meedoen aan de documentaire er wel aan hebben bijgedragen dat hij zijn mening kon verwoorden en dat er goed naar hem geluisterd werd. De positieve media aandacht naar aanleiding van de film heeft er ook wel gezorgd dat alles in een stroomversnelling kwam omdat Niels merkte dat mensen hem stoer vonden en niet afwezen. Nog steeds zie ik hem af en toe als er weet een vertoning van de film is. Hij is trots op de film en praat er graag over. Niels is een prachtige jongen geworden. Zijn ouders zijn razend trots op hem en ik ook.
Wat voor reacties ontving je erop?
De documentaire heeft veel prijzen gewonnen, onder andere de Prix Jeunesse, waardoor hij nog steeds in een lespakket de hele wereld over gaat. Ik hoorde onder andere dat de film in landen als Mexico en India en vooral ook de VS heel veel gespreksstof oplevert. In Nederland is transgender-zijn door alle mooie documentaires en series die er al gemaakt zijn al best geaccepteerd maar in de meeste andere landen is het een taboe, en dus volgen er vaak veel vragen en een heel gesprek. Er zit ook een toolkit bij de film om dat gesprek in goede banen te leiden. Die impact vind ik echt fantastisch. Ook dichterbij huis heb ik de impact van Niels’ verhaal gemerkt: de, toen nog, dochter van een vriendin herkende zich erin. Nu, 6 jaar en veel worstelingen en gesprekken later, zit die inmiddels ook aan de puberteitsremmers en gaat hij als jongen door het leven. Het blijft een enorm kwetsbaar proces maar ik ben heel blij als de film kan bijdragen aan het vinden van meer geluk en acceptatie voor deze kinderen en jonge mensen.
Tekst gaat verder onder afbeelding
Is er een rol of verantwoordelijkheid weggelegd voor het genre jeugddocu voor het vertellen en representeren van verhalen uit de LHBTQ+- gemeenschap?
Ik geloof heel erg in de impact die jeugddocumentaires kunnen hebben, zeker over de wat serieuzere onderwerpen. Het is heel belangrijk dat ze op jonge leeftijd al verhalen zien van hun leeftijdsgenoten waaraan ze zich kunnen spiegelen. Hierdoor gaan ze zelf nadenken over hun eigen leventje.
Wat maakt het anders dan de volwassen documentaire?
Het verhaal is wat simpeler verteld en vanuit een kind. Niels geeft bijvoorbeeld zelf een spreekbeurt over wat transgender zijn nou eigenlijk is. Je ziet dat vaker in jeugddocumentaires dat kinderen hun eigen onderwerp behandelen op school. Maar het werkt voor kinderen gewoon heel goed. En doordat je door de ogen van Niels kijkt, een kind met veel speelsheid, humor en kwetsbaarheid, krijg je super veel sympathie voor hem. Je moet wel van steen zijn als je na het zien van deze film transgenders raar of stom vindt.
Haalde je er zelf nog iets uit, op persoonlijk vlak?
Dat ik getuige mocht zijn van het proces van Ky en om er met hem en zijn ouders over te kunnen praten. Het voelt echt als een voorrecht om er op cruciale momenten bij te zijn. bijvoorbeeld wanneer hij voor de eerste keer aan zijn nieuwe klas vertelt dat hij aan de hormoonremmers moet en daar geëmotioneerd door raakt. Gewoon een zeer kwetsbaar moment. Ik heb ook wel geleerd dat dit soort kinderen zo sterk in hun schoenen moeten staan. De steun van hun omgeving is daarbij heel belangrijk. Juist op een leeftijd waarop je niet anders wilt zijn dan de rest, en dan zo’n heftige transitie doormaken. Ga er maar aan staan!
Zijn er andere documentaire ideeën die je met dit thema zou willen maken?
Ik ben verder gegaan met de research voor een verhaal over een kind dat intersekse is, daar komt binnenkort een korte jeugddocumentaire onder regie van Lara Aerts van uit. En ik heb de research gedaan voor Pisnicht de movie van Nicolaas Veul. Een prachtige kwetsbare film over de impact van woorden en uitsluiting van LGBT-ers. Als iemand ‘homo’ roept en ik hoor dat, zeg ik er altijd iets van. Dat kan echt niet meer. Die film laat heel mooi zien hoe kwetsend en pijnlijk het kan zijn als je daarmee steeds bevestigd krijgt dat je anders / minder bent omdat je afwijkt van de heteronorm.
Waar ben je momenteel mee bezig?
Ik werk al drie jaar aan een langere documentaire over alleenstaande minderjarige asielzoekers op hun weg naar Europa. Vluchtelingkinderen die op de vlucht voor oorlog, armoede en geweld op zoek zijn naar een beter leven en die ook gewoon willen worden wie ze zijn. Ze moeten om hun doel te bereiken een bizarre en levensgevaarlijke reis maken. De film heet Shadow Game en komt dit najaar eindelijk af.