Nienke van Boom (19) vertelt aan de telefoon, vanaf muziekfestival Rock Werchter in België, over de betekenis van muziek voor de kinderen van muziekschool Superar in Srebrenica.

Door Stan van Kesteren

Hoe kwam je op het idee om een documentaire te maken over Superar?
“Ik had van tevoren research gedaan en ik moest alvast een script schrijven. Dat was heel lastig, want ik wist niet wat ik zou aantreffen. Ik wilde iets met muziek doen. Ik had de muziekschool wel gezien, maar de website was in het Bosnisch. Toen ik in Srebrenica was en mijn plan om een documentaire over muziek te maken uitlegde aan de bewoners, zeiden ze dat ik absoluut bij de muziekschool moest gaan kijken. Bij de muziekschool bleken de mensen heel goed Engels te spreken, en de muziekschool een mooi project te zijn.”

Wat betekent Superar voor de kinderen daar?
“De basisscholen zijn daar elke dag al om één uur ’s middags dicht, en er is verder niet veel te doen in Srebrenica. Er zijn geen voetbalveldjes of speeltuinen. Superar is een soort buurtcentrum, waar ze elke dag kunnen komen. Ze kunnen er lunchen met vriendjes en vriendinnetjes.”
“De kinderen krijgen er zowel individueel als in groepen les. Ze kunnen er piano of gitaar leren spelen. Het biedt hen perspectief en laat hen zien: er is meer dan Srebrenica en de leegte die ik hier zie.”

Je begint de documentaire met een quote van Nietzsche, “Zonder muziek zou het leven een vergissing zijn”. Waarom juist dat citaat?
“Ik zat twee dagen lang in de bus met de kinderen en de directeur van Superar. Ik had interessante gesprekken met hem en in één daarvan noemde hij die quote. Waar het om gaat is: zonder muziek kunnen we niet verder. Dat geldt voor mij ook. Ik ben opgevoed met muziek en het is een soort steun voor mij. Door de oorlog heeft muziek in Srebrenica nog meer betekenis.”

In de documentaire valt op dat één jongetje Engels spreekt. Waarom vertelt hij in het Engels?
“De familie van dat jongetje is tijdens de oorlog gevlucht naar Duitsland. Daar hebben ze Engels geleerd. Hij zit nu op Engelse les, voor zijn ontwikkeling. Dat is heel bijzonder. Hij wilde zelf heel graag in het Engels spreken, omdat hij erg trots was op het feit dat hij Engels kon. Het is daar niet gebruikelijk dat je een talent kan ontwikkelen. Als ze een talent kunnen laten zien, dan vinden ze dat helemaal geweldig. Kinderen hebben daar vaak het gevoel dat ze nooit uit Srebrenica weg zullen komen.”

Is er hoop voor de kinderen daar?
“Dat hangt er heel erg vanaf welke kansen ze krijgen. Veel van de kinderen komen uit gezinnen met weinig geld, waardoor studeren vaak niet mogelijk is. Het is lastig om een beurs te krijgen." In de documentaire is te zien dat de kinderen een busreis maken naar Mostar, om daar te zingen op de diplomauitreiking van het UWC (United World College). Van Boom legt uit waarom dat hoopvol is. "Het UWC geeft kinderen van allerlei etniciteiten wel de kans om te studeren, waardoor ze hoop hebben op een mooie toekomst. Het UWC en de muziekschool hebben hetzelfde uitgangspunt: iedereen verdient een kans. Om op het UWC te komen hoef je geen hele hoge cijfers te halen. Daarom is de busreis naar het UWC ook belangrijk voor de kinderen van de muziekschool: zo zien ze dat de universiteit ook voor hen weggelegd kan zijn.”

Wat is je bijgebleven aan het productieproces?
“Het is de allereerste documentaire die ik gemaakt heb. Het was echt een stap uit mijn comfortzone, ook door de taalbarrière, maar het heeft mij veel opgeleverd. Ik heb zoveel bijzondere mensen gesproken en ontmoet, veel meer dan je in vijf minuten film kan laten zien.”

Waarom moeten mensen deze documentaire moeten kijken?
“In Nederland vindt men het vanzelfsprekend dat je naar school gaat, op voetbal kan en piano leert spelen. Voor deze kinderen is dat dus niet normaal en het is belangrijk dat we daar af en toe bij stil staan. We moeten ons bewustzijn dat het een voorrecht is om in Nederland te wonen."

Door van der Wiele (45) maakte een documentaire over de Bosnische vluchteling Senad Jusic, die terugkeerde naar Potocari (dichtbij Srebrenica) om het huis dat zijn vader voor hem en zijn gezin bouwde te herbouwen.  

Hoe kwam je op het idee om een documentaire te maken over Senad Jusic?
“Ik was naar Srebrenica toegegaan met het plan om ingetogen portretten te maken van nabestaanden. Ik zag hem op de begrafplaats van Potocari en hij viel mij gelijk op, met zijn scootmobiel met op de achterkant een fluorescerend jasje met 'Welzorg'. Hij bleek Nederlands te spreken en was erg wel bespraakt. Hij kon goed zijn emoties uiten. Ik zou het zonde vinden om hem te laten gaan. Ik heb hem toen gevraagd of ik hem de volgende dag mocht volgen.”

Was het moeilijk om hem zijn verhaal te vertellen?
“Eigenlijk niet, hij vond het belangrijk om dat verhaal te vertellen, en fijn om zo zijn verhaal kwijt te kunnen. In Srebrenica en Potocari hangt oorlog nog als een schaduw over de stad. De jongeren trekken er weg, er is veel werkeloosheid en bijkomende sociale problemen. Hij vindt het belangrijk dat er aandacht voor is, en dat de mensen daar elkaar steunen.”

Wat is er zo bijzonder aan Senad Jusic?
“Er zijn niet veel mannen die de val van Srebrenica overleefd hebben. Volgens Senad heeft 95 procent van de mannen die gevlucht zijn het niet overleefd." Van der Wiele geeft aan dat dit zijn woorden zijn, en dat ze niet weet of dit klopt. Wel zegt ze: "Geen van de moslimmannen die zich schuilhielden in de Dutchbat compound is nog in leven. Dat Senad bij de overlevers hoort, is gezien zijn handicap heel bijzonder.”

“Ik heb hem niet betrapt op enige wraakgevoelens richting de Servische bevolking. Hij zegt ook zelf in de documentaire dat hij de jongere generatie niet wil vertellen over wraak, maar wel wat er gebeurt is. Ik vind het heel bijzonder dat hij ondanks de oorlog, het verlies van zijn vader en het uiteenvallen van zijn gezin, nog steeds zoveel van de regio houdt.”

Waarom heb je ervoor gekozen om geen voice-over maar tekst te gebruiken?
“Ik vond dat er al veel gepraat werd, dat hoort ook bij de vorm die ik heb gekozen; een monologue intérieur. Ik kwam er niet helemaal uit qua tijd, dus gebruikte ik tekst. Dat bleek een goede oplossing te zijn, omdat ik daarmee ook een rustpunt creëerde. De tekst vormde dan ook een bruggetje naar een volgend gedeelte.”

Wat is je bijgebleven aan het productieproces?
“Het was een waanzinnig proces. Ik vond het heel spannend. Ik heb nauwelijks ervaring met filmen. Ik heb alleen wel eens bedrijfsfilmpjes gemaakt, maar deed nooit zelf camerawerk en geluid. Ik wist dat ik absoluut fouten zou gaan maken, maar had ook het gevoel dat ik een parel toegeworpen zou krijgen. Die heb ik ook gekregen: het verhaal van Senad en de tijd die hij mij gaf om hem te filmen.”

Waarom is dit een belangrijk verhaal?
“Ik merkte dat de jongere cursisten die meededen aan de cursus documentaire maken Verspers en een jaar of twintig waren, vertelden dat hun leeftijdsgenoten niet wisten wat er twintig jaar geleden is gebeurd in Srebrenica. Het is belangrijk dat mensen zich dit blijven herinneren.”