Wat als je niet kan ontsnappen aan je eigen fantasie? The Daydreamers onderzoekt Maladaptive Daydreaming, een psychologisch fenomeen dat wordt gekenmerkt door overmatig en uitvoerig dagdromen.
Maladaptive Daydreaming, het psychologische fenomeen ontdekt door professor Eli Somer, wordt gekenmerkt door overmatig en uitvoerig dagdromen. Hoofdpersonen Agatha en Jessica delen in deze Makers van Morgen-film hun ervaringen met Somer omtrent het leiden van een leven afgesneden van de realiteit.
Regie: Thomas Renckens
Hoe is het om verslaafd te raken aan je eigen fantasie? Vroeger creëerde regisseur Thomas Renckens (1987) zelf fantasiewerelden om in te ontsnappen. Dit vormde de basis voor zijn Grierson-genomineerde, Makers van Morgen-film: The Daydreamers. In de film vertellen Agatha en Jessica over maladaptive daydreaming: het je zo erg verliezen in het dagdromen dat de realiteit eronder lijdt. Samen met Prof. Eli Somer proberen ze hun schaamte te overwinnen.
'Ik ben een documentairemaker, maar ik heb niet veel interesse in de realiteit. Wel in het uitbeelden en documenteren van fantasie en wat mensen meer in hun hoofd hebben. Waar komt die tegenstrijdigheid vandaan?'
Waarom ben je geïnteresseerd geraakt in de psyche?
‘Ik ben opgegroeid in Friesland en dat heeft de thematiek van mijn films veel beïnvloed. Als kind verveelde ik me altijd erg; ik vond het vaak nogal saai in Friesland. Toen sloot ik me soms uit verveling op in m’n kamer en creëerde een fantasiewereld in mijn hoofd, zodat ik mezelf op die manier kon vermaken. Ik heb een soort drang om niet hier te hoeven zijn. Het speelde ook mee dat ik homo ben, ik voelde me altijd anders dan de rest. De films die ik maak, gaan door die dingen vaak over escapisme en fantasie.’
Hoe kwam je op het onderwerp maladaptive daydreaming (MD) en hoe heb je er onderzoek naar gedaan?
‘Voor mijn afstudeerfilm was ik op zoek naar een concept dat ik kon uitwerken. Ik volg namelijk nooit een personage, maar ik ben meer geïnteresseerd in het onderzoeken van een bepaald fenomeen. Ik had al best wat films gemaakt over fantasie en escapisme. Dus, toen ik moest afstuderen, heb ik me dagenlang opgesloten op mijn kamer in Londen om na te denken. Ik keek films van Tarkovsky en Jodorowsky ter inspiratie. Toen kwam ineens de vraag in me op of je ook verslaafd kan raken aan je fantasie. Door onderzoek te doen, kwam ik achter de term maladaptive daydreaming.
Vervolgens heb ik oproepen geplaatst op internetfora en ben ik in gesprek gegaan met mensen van over de hele wereld die zichzelf in MD herkenden. Sommigen moesten huilen. Ze durven er vaak niet over te praten, omdat ze zich erg schamen. Persoonlijk gaven die verhalen voor mij de parallel met mijn homoseksualiteit: het in de kast zitten en er niet uit durven te komen. In de tussentijd had ik ook contact met Prof. Dr. Eli Somer; de bedenker van het begrip maladaptive daydreaming. Hij heeft een heel charismatisch karakter en wijdt zijn hele leven aan het onderzoeken van MD, dus daarom wilde ik hem ook in de film hebben. Het idee om voor de film gesprekken op te nemen tussen Somer en mensen met MD was geïnspireerd op You Have No Idea How Much I Love You, één van mijn favoriete documentaires.'
Het interview gaat verder onder de afbeelding.
'Toen ik moest afstuderen, heb ik me dagenlang opgesloten op mijn kamer in Londen om na te denken en obscure films te kijken'
Wil je kort uitleggen wat maladaptive daydreaming is en waarom wilde je hier specifiek iets over maken?
‘Volgens Somer bezitten mensen met MD een speciale eigenschap die hen in staat stelt om op hele intense wijze te dagdromen. De dromen zijn heel levendig en fantasierijk. Om een idee te krijgen wat MD inhoudt, heb ik met zo’n tachtig mensen van over de hele wereld gesproken die hier last van hebben. Zij geven aan dat ze de dromen ook bijna kunnen zien en horen, zo intens is het. Tegelijkertijd zijn ze zich er wel van bewust dat het niet echt is. De fantasieën zijn ook heel uitgebreid. Bijvoorbeeld een fantasiewereld met wel duizend personages waar ze al jarenlang mee leven. Het kan een soortgelijke Harry Potter wereld zijn, waar je naartoe kan ontsnappen. Maar het kan ook een ideale versie van jezelf zijn.’
In de film vertellen Jessica en Agatha over hun aandoening. Hoe ben je hen op het spoor gekomen en is er een reden dat je voor hen hebt gekozen?
‘Door de berichten die had geplaatst in supportgroepen, kwam ik in contact met hen. Ik kon helaas niet buiten Engeland reizen omdat ik de film in een studio op school wilde opnemen. Jessica en Agatha waren een van de weinigen die in de buurt van Londen woonden. In de film zie je dat Jessica heel verlegen is, omdat ze al haar hele leven last heeft van MD. Ze wilde heel graag de schaamte doorbreken. Agatha wilde alleen meedoen als het alter-ego dat ze in haar dromen ziet. In de film zie je ook duidelijk dat ze een pruik op heeft; dat heb ik niet expliciet benoemd. Ik had daar eerst wel moeite mee, want waarom wilde ze niet als zichzelf? Uiteindelijk dacht ik als ze zich met die pruik op haar gemak voelt, vind ik dat oké.’
De film zit vol met poëtische beelden en bijzondere scènes. Wil je daar wat meer over vertellen?
‘Je kan geen film maken over dagdromen en daar visueel niks mee doen. Het is voor mij als filmmaker een uitdaging om te laten zien wat er in iemands hoofd omgaat. Hoe beeld je iets ontastbaars uit? Daar zat voor mij juist de aantrekkingskracht in. Ik had scènes nodig waarin getoond werd hoe aantrekkelijk dagdromen kunnen zijn. Dat zijn die waterachtige scènes geworden, gemaakt in een aquarium.’
Het interview gaat verder onder de afbeelding.
'Ik had scènes nodig waarin getoond werd hoe aantrekkelijk dagdromen zijn'
Wat is volgens jou het doel van deze documentaire?
‘Ik vind het wel belangrijk om films te maken met een hoger doel. Omdat maladaptive daydreaming zoiets onbekends is, wilde ik allereerst awareness verspreiden. Ik wilde ook laten zien hoe het is om altijd de drang te hebben om weg te gaan en niet in de realiteit te leven. Dat is ook een groot deel van wie ik ben en hoe ik mijn leven leid. Voor de kijker hoeft de film niet per se antwoorden te geven, maar voor mij persoonlijk heeft het wel vragen beantwoord.’
Is het voor jou nu afgesloten of ben je nog niet klaar met dit thema?
‘Nadat de film klaar was, heb ik zoveel reacties gehad. Ik krijg nu nog steeds dagelijks berichten van mensen die zichzelf erin herkennen, maar ook van psychologen die de film willen zien om hun cliënten beter te kunnen begrijpen. Op dit moment ben ik bezig met een korte film over de ervaringen en rouw van mensen omtrent het verlies van hun huisdier. Net als bij MD komt daar veel schaamte bij kijken. Maar ik wil ook nog een langere vervolgfilm of serie maken over MD. The Daydreamers was nog maar the tip of the iceberg.’
Thomas Renckens (1987) woonde de afgelopen zeven jaar in Londen en sinds kort weer in Amsterdam. Hij studeerde Communicatiewetenschap en de Master Political Communication in Amsterdam. Daarna werkte hij als programma-ontwikkelaar voor commerciële televisie internationaal. In Engeland studeerde hij aan de prestigieuze National Film & Television School. In 2020 is hij afgestudeerd met de film The Daydreamers. Nu werkt hij als documentairemaker.