Stijn Bouma duikt opnieuw in de diepgaande gevolgen van het toeslagenschandaal

De 44-jarige Sheila is een van de slachtoffers van de toeslagenaffaire en al jaren verwikkeld in een bureaucratische strijd voor compensatie. Ze probeert er alles aan te doen om haar zevenjarige dochter Farah een betere toekomst te geven. Maar de brieven van schuldeisers blijven binnenkomen en in het compensatieproces komt ze geen stap verder. Onverwerkte trauma’s en stress eisen hun tol. Sheila wordt steeds zieker en de vraag rijst hoe lang ze nog heeft. 

Filmmaker Stijn Bouma volgde Sheila een jaar lang, terwijl ze probeert om samen met haar vriend en dochter het beste uit het leven te halen.

Bij het zien van Alleen tegen de staat gingen de maskers van politici af

Sheila versus de staat is Bouma’s tweede film over het toeslagenschandaal en de opvolger van het veelbesproken Alleen tegen de staat. In die documentaire vertellen vijf moeders, die slachtoffer werden van het toeslagenschandaal, in ijzingwekkende monologen hoe hun leven en dat van hun kinderen verwoest werd. De setting is sober: de vrouwen zitten naast elkaar op een stoel. Niets leidt af van hun verhaal.

Bouma maakte die film omdat hij de menselijke kant miste in de berichtgeving rondom de toeslagenaffaire. Dat bleek een rake observatie, want de documentaire sloeg landelijk aan. Derya Selvi, een van de vrouwen uit Bouma’s documentaire, werd een van de gezichten van de affaire. Bouma: ‘Ik kreeg constant verzoeken voor vertoningen en nagesprekken van de film. Kranten schreven er volop over. Ik hoorde op een gegeven moment zelfs dat er een monoloog uit de film in een les op een toneelacademie werd gebruikt.'

De documentaire ging ook Den Haag niet onopgemerkt voorbij. De SP initieerde een vertoning van de documentaire in de Tweede Kamer, waarna politici in gesprek gingen met de toeslagouders uit de film. Bouma: ‘Bijna alle fractievoorzitters waren daarbij aanwezig. Er heerste echt een soort verslagenheid na de screening. Van hun mediatraining was even niks meer te merken. Alsof hun maskers afvielen.’

Er was nog zoveel meer te vertellen

Het toeslagenschandaal liet Bouma niet meer los. ‘Elke ochtend werd ik uren voordat mijn alarm ging al wakker. Dan begonnen de verhalen van de gedupeerden gelijk door mijn hoofd te spoken. Door de ophef rondom Alleen tegen de staat bleef ik in gesprek met verschillende slachtoffers en kreeg ik het gevoel dat er nog veel meer te vertellen was. Dat ik nóg een film moest maken.’

Hij besloot zich ditmaal op het herstelproces te richten. Op de naweeën van de toeslagenaffaire in het dagelijks leven van een gedupeerde. Bouma: ‘Ik dacht dat er na de openbaring van het schandaal eerst een periode van rust zou volgen. Dat alle schuldeisers op afstand zouden blijven en de gedupeerden wat ademruimte kregen om te herstellen. Maar nee, de rekeningen bleven binnenstromen.’

Zo ook bij Sheila, die na het zien van Alleen tegen de staat contact opnam met Bouma. ‘Eerlijk gezegd klonk haar mail een beetje als een noodkreet. Ze maakte zich zorgen om haar dochter en liet doorschemeren dat de hele situatie grote impact op haar gezondheid heeft gehad.’ Sheila onderging een paar jaar geleden een openhartoperatie naar aanleiding van een hartinfarct. Momenteel werkt haar hart nog maar voor de helft. Allemaal als gevolg van de stress die de toeslagenaffaire heeft veroorzaakt.

Bouma: ‘Ik was bijzonder geraakt door haar verhaal en persoonlijkheid. Niet alleen door de tragiek, maar ook door haar humor. Met het verhaal van Sheila wilde ik een gezicht geven aan de gezinnen die te maken hebben met de diepgaande gevolgen van een onmenselijk systeem.'

Trauma's van moeder op kind

Bouma zag hoe stress en onverwerkte trauma’s bij Sheila tot ernstige fysieke klachten leidden, maar ook dat er intergenerationele gevolgen zijn. ‘Ook Sheila’s dochter Farah ervaarde veel stress door de situatie, waardoor ze soms plots heel ziek kon worden. Daarnaast heerste er bij haar een soort wantrouwen naar de buitenwereld. Op school mocht ze niet over haar thuissituatie praten, want daar kon gezeik met autoriteiten van komen. Ze was heel erg in getraind in haar mond houden. Sheila had dat ook van huis uit meegekregen: de waarheid hou je voor jezelf. Dat idee is door het schandaal natuurlijk alleen maar versterkt.’

Een speelfilm om de trilogie mee af te sluiten

Met Sheila gaat het momenteel goed. Bouma: 'Ze is momenteel bezig met een nagelcursus om zich bij te scholen. Ze kijkt vooruit. Daarnaast is ze natuurlijk heel blij dat ze met deze documentaire haar verhaal kan vertellen.'

Momenteel werkt Bouma aan een speelfilm over het toeslagenschandaal. ‘Die speelt zich middenin die kafkaëske rollercoaster af waar toeslagenouders in hebben gezeten. De film bestaat uit allemaal verhalen die ik eigenlijk niet via de documentaires kon vertellen.’ Na die film denkt Bouma zich op andere onderwerpen te gaan richten. ‘Dan is het een soort trilogie, waarmee ik alles heb gezegd en gedaan. Ik merk dat ik dan ook echt even afstand moet gaan nemen van het onderwerp en bij mezelf moet komen.’