Makers van Morgen

De Reizigers

VPRO

In 'De Reizigers' wordt het het simpele leven van een reizigers familie geportretteerd. Een vrouw, een man en hun twee dochters. Hun leven is soms teder, soms hard.

'Ik hoop dat we vraagtekens kunnen zetten bij de manier waarop we mensen opnemen of juist afschrijven.'

In gesprek met Maker van Morgen Eline van der Kaa

Tekst: Kitty Munnichs

Documentairemaker Eline van der Kaa portretteerde in haar afstudeerfilm De Reizigers een gezin. Een vrouw, een man en hun twee dochters. Toch is dit géén gewone familie: het zijn reizigers. ‘Ik hoop dat kijkers door de film geconfronteerd worden met hun eigen vooroordelen.’

Heel kort: waarover gaat jouw film?
‘Over een gezin tijdens hun zoektocht naar een woonwagen en een standplaats. Het wachtproces (keer op keer telefoneren met de gemeente) wordt in beeld gebracht. Ik geef toe, er zit geen hele duidelijke climax of lijn in de documentaire. Eigenlijk heb ik een film gemaakt over verveling.’

Deze mensen noemen zichzelf ‘reizigers’, waarom is dat zo?
‘Dat is iets uit hun cultuur. Het zijn mensen die zijn opgegroeid in een woonwagenkamp, daar hebben ze hun hele jeugd doorgebracht. ‘Reizigers’ is de naam die ze zichzelf geven.’

Eline van der Kaa

Hoe raakte je geïnteresseerd in deze ‘reizigers’?
‘Ze zijn, simpel gezegd, op mijn pad gekomen. Tijdens mijn opleiding kregen we de opdracht om Broekhoven - een echte volksbuurt in Tilburg - te portretteren. Ik ben de wijk ingegaan en op een gegeven moment liep ik langs een huis dat mijn aandacht enorm trok: er hingen beveiligingscamera’s, er stond een afgetrapte trampoline en aanhanger vol oud ijzer in de tuin. Ik belde aan, stelde mezelf voor en zei dat ik bezig was met een filmopdracht voor de gemeente Tilburg. Zij vertelden dat ze gedoe hadden met de gemeente, en zo is het balletje gaan rollen.’

Vond je het niet spannend om aan te bellen?
‘Jawel. Maar ik heb mezelf daarin een beetje getraind. Ik ging oefenen met het aanspreken en fotograferen van mensen op straat. Door dat te doen begon ik het minder eng te vinden om zomaar vreemden aan te spreken. En het is ook wel een van mijn krachten dat ik best makkelijk level met verschillende soorten mensen.’

'Eén huis trok mijn aandacht: er hingen beveiligingscamera’s, er stond een afgetrapte trampoline en aanhanger vol oud ijzer in de tuin.'

Eline van der Kaa, 2Doc talent

Wat intrigeert je zo aan de reizigers?
‘Ik denk dat ik altijd al een grote nieuwsgierigheid heb gehad naar mensen die anders leven dan de ‘normale’ Nederlander of mens. Ik ben in mijn jeugd veel gepest, ik had toen niet het idee dat ik kon zijn wie ik wilde zijn. Bij deze mensen vind ik het zo bijzonder dat zij echt zijn wie zij zijn; dat ze leven zonder zich te schamen.’

Vond je het soms niet gek of verbijsterend wat je zag bij hen thuis? Zo staat in elk shot wel een telefoon of televisie op de achtergrond aan, ze liggen de hele dag op de bank, er wordt geruzied en gerookt in huis…
‘Ik heb daar nooit een oordeel over gehad. Dat meen ik. Ik heb wel één keer gehad dat ik ergens met mijn camera stond, dat de zusjes ruzie maakten, en toen m’n camera omgooiden. Toen dacht ik wel even ‘oké…’. Maar wie ben ik verder om over hen te oordelen? Ik wilde ook graag een oordeelloze film maken.’

'Wie ben ik om over hen te oordelen?'

Eline van der Kaa, 2Doc talent

Het interview gaat verder onder de foto.

Hoe doe je dat, een oordeelloze film maken? Hoe zorg je dat het geen ‘aapjes kijken’ wordt?
‘Dat was in de montage echt een worsteling. Ik kijk anders dan een toeschouwer die deze mensen niet kent. Zelf kijk ik echt zonder oordeel, maar anderen hebben vaak wél een oordeel. Sommige scènes vonden anderen te heftig, ze vonden dat ik ethische grenzen over ging door de familie zo eerlijk te portretteren, ze vonden dat het aapjes kijken werd. Zelf zag ik dat niet zo, omdat ik die veroordeling niet voelde. Maar uiteindelijk heb ik verschillende scènes uit de film gehaald om het beeld te nuanceren.’

Je documentaire is volledig observerend en er worden hele intieme momenten van de ouders en de dochters getoond: in bed, tijdens ruzies. Was je wel aanwezig tijdens de opnames? Of heb je gewoon een camera in de ruimte gezet?
‘Haha, ja, ik was er altijd bij. Ik heb er echt voor gekozen om een band met hen op te bouwen, en die heel sterk te maken. Die band ging soms zelfs zo ver dat ik werd uitgenodigd voor verjaardagen en kerst, dat ik mocht blijven slapen. De dochters noemden mij hun grote zus. Dus op een gegeven moment hadden ze niet meer door dat ik er was met mijn camera.’

'Sommigen vonden dat ik ethische grenzen over ging door de familie zo eerlijk te portretteren.'

Eline van der Kaa, 2Doc talent

Hoe kreeg je dat voor elkaar?
‘Ik ben vaak langsgegaan, en ben ook echt oprecht nieuwsgierig naar wat zij te vertellen hebben. Ik wilde ook graag meedenken over de vraag hoe hun dromen gerealiseerd kunnen worden. We hoopten dat mijn film daar misschien aan bij zou kunnen dragen. Ik heb de film ook naar de gemeente Tilburg gestuurd. Ik wilde niet alleen iets bij hen halen, ik wilde ook iets teruggeven.’

Wat is jouw doel met de film?
‘Ik hoop dat kijkers geconfronteerd worden met hun eigen vooroordelen. Dat kijkers nadenken over beeldvorming en stereotypering. Ik hoop dat we vraagtekens kunnen stellen bij de manier waarop we mensen opnemen of juist afschrijven.’

En… Heeft de familie uiteindelijk een wagen en standplaats gekregen?
‘Nee, nog steeds niet. Echt triest.’

Heb je al een volgend project op het oog?
‘Ik heb nog geen duidelijk filmplan liggen, maar ik wil iets gaan maken over tienermoeders. Maar het is ook maar net wat er op mijn pad komt. Vaak loop ik gewoon tegen mijn personages aan en in coronatijd is dat niet heel handig…’

'Ik hoop dat we vraagtekens kunnen stellen bij de manier waarop we mensen opnemen of juist afschrijven.'

Eline van der Kaa, 2Doc talent

Meer Makers van Morgen-films