'Deze film laat zien waarom ze in Mongolië veel hebben om voor te vechten'

Knud Brix – een van de coregisseurs – stelde voor om een fotoserie te maken, maar Als vond de beelden bij het artikel al sterk genoeg. Hij was samen met Kristoffer Juel Poulsen – de andere coregisseur - net begonnen met documentaires maken en beide mannen waren geïnteresseerd in extreemrechtse groeperingen. ‘We vonden het interessant om te onderzoeken wat het rechtse gedachtegoed daar inhield.’ En dus vertrokken Als en Poulsen op een researchreis naar Mongolië.

Tijdens hun eerste bezoek aan Ulaanbaatar trokken Als en Poulsen een tijdje op met rechts-extremistische groeperingen, voornamelijk bestaand uit mannen. ‘Het waren meer gewelddadige criminelen dan dat ze een duidelijke visie hadden. Als ze een Chinees op straat zagen, sloegen ze die in elkaar en dat was het. Ze hadden niet veel te melden.’

Als en Poulsen wisten door hun research dat er ook vrouwen waren onder deze rechts-extremisten. Als blikt terug: ‘Toen we naar de vrouwen vroegen, bleek dat een ervan was vertrokken en haar eigen vrouwengroepering was gestart. Die vrouw was Gerel Byamba.’

Toen Als en Poulsen Byamba vervolgens ontmoetten in een restaurant, wisten ze direct dat zij hun hoofdpersoon was. ‘Ze had een aura van star quality om zich heen hangen,’ vertelt de regisseur. Ook de manier waarop ze haar nationalistische ideeën verwoordde en vertelde over de geschiedenis van Mongolië, wekte interesse.

De Deense regisseurs volgden Byamba op een vijfdaagse reis naar het Mongoolse platteland. Als: ‘Ze was zo natuurlijk voor de camera. Kristoffer en ik, twee witte mannen die ze niet kon verstaan, volgden haar met twee grote camera’s. Het deed haar niets. Het leek alsof ze niet door had dat wij er waren.’

‘Daarnaast was ze veel politiek bewuster, intelligenter en veelzijdiger dan de mannen die we in Ulaanbaatar hadden ontmoet,’ vertelt Als. ‘Ook dat maakte haar interessant voor deze film. We vonden haar methodes heel heftig, maar hebben haar nooit veroordeeld. Dit is denk ik waarom ze ons vertrouwde.’

‘Tijdens de terugreis naar Ulaanbaatar zei Gerel: “Ik heb iets gepland staan met mijn groep. Ik kan er niet veel over zeggen, maar het kan gewelddadig worden. Jullie zijn welkom om mee te gaan.’

Het bleek om een inval in een bordeel, verkapt als massagesalon, met veel Chinese klanditie te gaan. ‘Het was zo’n gekke ervaring,’ blikt Als terug op de inval, een van de beginscènes van de documentaire.

’Het was onze eerste keer in Mongolië. Niemand sprak Engels, wij geen Mongools en er was geen tolk. We hadden geen idee wat er gebeurde, maar veel mensen werden gearresteerd tijdens die actie. Wij niet. Een paar uur later zaten we al in het vliegtuig terug naar Denemarken. We keken elkaar aan van: wat hebben we in hemelsnaam gefilmd vannacht?

De regisseurs wisten niet veel van Mongolië voor ze in al deze actie belandden. Waarom Byamba zo hard vocht, was hen onduidelijk.

‘We voelden aan dat we iets unieks in handen hadden,’ vertelt Als, ‘maar we realiseerden ons ook dat we de context beter moesten begrijpen om het verhaal goed te vertellen. We kwamen antropoloog die een tijd in Mongolië had gewoond. Zij sprak de taal, tolkte voor ons en kende alle rechts-extremistische groepen en het nationalisme in Mongolië. Ondanks dat voelde het toch vaak alsof we in het wilde weg filmden. Na een draaiperiode moest al het ruwe materiaal worden vertaald. Drie maanden later was het terug bij ons en pas dan wist je of je een sleutelscène te pakken had of juist onbruikbaar materiaal’

‘Dit is waarom tien keer teruggingen naar Mongolië: we misten telkens scènes. Deze film is echt een worsteling geweest: een worsteling met het verhaal, met het materiaal, maar ook zeker met Gerel Byamba.’

Want hoe zorg je ervoor dat de kijker zich kan verbinden met zo’n extreme hoofdpersoon? Om dat te bereiken, moesten de makers zichtbaar maken waar de wrok van Byamba vandaan komt, maar ook andere kanten van haar zien te ontdekken.

‘Ze is heel complex,’ vertelt Als. ‘Ja, we zagen direct dat ze intelligent en nieuwsgierig is, maar haatgevoelens en hardheid voerden bij de eerste paar ontmoetingen de boventoon. Ook naar haar eigen kind. Het was duidelijk dat ze Temuulen, haar zoon, verwaarloosde. Dat was hartverscheurend.’

Meer inzicht in Byamba’s jeugd bood hen uiteindelijk meer begrip: ‘Op een bepaalde manier wist ze niet beter. Ze is opgegroeid met een vader die haar slechts bijbracht om voor Mongolië te vechten en negatief was over Chinezen. Haar moeder stierf toen ze klein was. Niet vreemd dus, dat ze zo strijdbaar is, maar ook geen idee heeft hoe een liefhebbende moeder te zijn.’

Als vertelt: ‘Dat veranderde toen ze door de coronapandemie gescheiden werd van haar nationalistische groepering. Ze las veel boeken over wijsbegeerte en religie, vooral boeddhisme. Toen we na corona terugkwamen, zagen we een grote verandering bij haar. De hardheid en het extremisme maakten plaatst voor introspectie, focus op het moederschap en zachtheid. Nog steeds zijn er haatgevoelens, maar ze focust nu vooral op haar persoonlijke leven en denkt: dit gevecht wordt mijn dood als mijn mening niet verandert.’

De regisseur hoopt dat kijkers door een connectie op te bouwen met Byamba de Mongoolse positie beter snappen. ‘Als mensen niet snappen waarom zij is zoals ze is en welke problemen Mongolië heeft, hebben we gefaald als makers. Maar ik denk dat we zijn geslaagd: de film laat zien waarom ze daar veel hebben om voor te vechten.’