Waarom schaam ik me voor mijn gehoorapparaat? Voor wie is een coming-out eigenlijk bedoeld? Hoe gedraag je je op verlaten, donkere plekken op straat? Waarom durf ik me online niet uit te spreken? In de serie ‘Ongeschreven regels’ proberen jonge filmmakers een antwoord te geven op deze vragen. De redactie van 2Doc.nl sprak de vier makers en Karen van Dijk, eindredacteur Documentaires bij de VPRO.

'Zie het als extra stap'
Ongeschreven regels is een documentairetraject van de VPRO waarin nieuw documentairetalent de mogelijkheid krijgt een eigen stem te ontwikkelen. ‘Je moet het zien als extra stap’, zegt eindredacteur Karen van Dijk.

‘Met dit format springen we in het gat tussen een afgeronde opleiding of eerste documentaire en eerste fondsaanvraag samen met de omroep. Als je een documentaire wil maken, heb je vaak geld nodig van fondsen. Daarvoor moet je een goed en uitgebreid filmplan insturen. Als je net begint als documentairemaker is dat soms lastig. We willen met dit format nieuwe talenten de vrijheid geven om te kunnen experimenteren en hun eigen filmtaal te onderzoeken.’

'We willen nieuwe talenten de vrijheid geven om te kunnen experimenteren en hun eigen filmtaal te onderzoeken.’

Karen van Dijk

Stemmen zonder personages
In zijn documentaire ‘Oh mijn tweet’ experimenteert regisseur Bo Hanna met vorm. Hij bevraagt hierin ongeschreven regels op sociale media. Hij wisselt in telefoongesprekken met vriendinnen van gedachten over zijn angst om zich online uit te spreken.

‘Je hoort de stemmen, maar ziet de personages niet, omdat we op sociale media vaak ook niet de expressie of mimiek van de persoon zien die iets plaatst’, vertelt Bo. ‘De telefoongesprekken nam ik als basis. Daarna ben ik in mijn eigen omgeving gaan zoeken naar visuele beelden, omdat ik deze film dicht bij mezelf wilde houden.’

'Volledige vrijheid kan moeilijk zijn'
Karen van Dijk wil wel een aantal kaders aan de makers meegeven. ‘Het kan moeilijk zijn om volledige vrijheid te hebben in wat je maakt. We willen de makers houvast geven’, aldus Karen.

‘Zo moet iedere documentaire iets te maken hebben met het thema ongeschreven regels. Dit zijn regels waar we het nooit over hebben, maar die we wel op de een of andere manier naleven. Door de documentaires kijk je even door de ogen van de makers naar de wereld. Ze bevragen ieder ongeschreven regels of willen ze herschrijven.’

Dat ene doemscenario
Volgens regisseur Mo Jouhri leven we in een tijd waar we heel bewust zijn van elkaar. Hij maakte met ‘Boeman’ een documentaire over de angst en ongemak op verlaten donkere plekken. Hoe ga je met deze angst om? Wat zijn de ongeschreven regels van dat moment?

‘Boeman staat symbool voor die ene seconde dat je in het donker op straat een doemscenario in je hoofd schetst’, zegt Mo. ‘Die ene overpeinzing die meteen ook een hele machtsverhouding tussen mannen en vrouwen tentoonstelt. Ik wil laten zien dat mensen jarenlang leven met deze angst, maar ervoor kiezen dat het ze niet tegenhoudt.’

Coming out voelt als iets dat móét
De documentaire ‘Coming In’ is gemaakt door regisseur Esmée van Loon en gaat over de ongeschreven regel coming out. ‘Ik ben zelf queer en heb veel contact met andere queer personen’, aldus Esmée.

‘De coming out is iets wat onderling veel besproken wordt. Mensen die buiten de cis-hetero norm vallen hebben het idee dat een coming out iets is wat ze móéten doen: alsof mensen impliciet verwachten dat wij onze seksuele geaardheid aankondigen, zodat ze weten in welk hokje ze ons moeten plaatsen. Ik wilde deze ongeschreven regel belichten, omdat ik vind dat dit geen ongeschreven regel meer zou moeten zijn. Want voor wie kom je uit de kast? Dat doe je toch voor jezelf?’

'Ze moeten wel een visie hebben'
De ingediende filmplannen werden geselecteerd en beoordeeld door Karen en haar collega’s. ‘We vinden het vooral belangrijk dat het plan origineel is en dat het een verhaal is dat we nog niet veel vaker hebben gehoord’, vertelt Karen.

'Zij moeten de documentaire uiteindelijk maken.'

Karen van Dijk

'Tijdens het traject krijgen de makers zowel productionele als eindredactionele begeleiding. Samen bekijken we wat ieder plan nodig heeft om tot een originele korte documentaire te komen. Maar vanuit het filmplan moeten we al wel zien dat makers een visie hebben. Zij moeten de documentaire uiteindelijk maken.’

Als een snelkookpan
Regisseur Roos Wijnen vond Ongeschreven regels een heel bijzonder traject om te doen. Zij maakte de documentaire ‘Niet zoals het hoort’. Hierin onderzoekt ze waar haar schaamte voor haar gehoorapparaat vandaan komt. Want waarom moet een minderheid zich aanpassen aan een meerderheid?

‘Ongeschreven regels was voor mij een plek waar ik heel veel vrijheid kreeg, maar ook als een snelkookpan heb geleerd hoe je een persoonlijk verhaal kan omzetten naar een visueel document’, vertelt Roos. ‘Dit was mijn eerste documentaire en ik denk dat mijn film zonder dit traject een hele andere film was geworden. Mijn eerste idee had ik veel artistieker ingestoken. Ik heb hier geleerd om een veel inhoudelijkere lijn aan te houden.’

'Eigen rol pakken'
Karen is enorm trots op wat alle makers in deze eerste lichting van Ongeschreven regels hebben neergezet. ‘Ik vind dat ze enorm zijn gegroeid tijdens het proces. Dat is heel leuk om te zien en ook om daaraan bij te mogen dragen. Alle films zeggen mij iets over hoe de wereld is ingericht en laten mij nadenken wat mijn eigen rol daarin is. Ik kijk uit naar hun volgende werk. En ik ben natuurlijk heel benieuwd waar de volgende lichting nieuwe makers mee gaan komen.’

Meer weten over Ongeschreven regels? Lees hier meer.

Benieuwd waar je als nieuw documentairetalent nog meer terecht kunt met je documentaireplan? Kijk dan op Makers van Morgen.