‘Goede documentaires kruipen echt onder mijn huid, er komt dan een hele wereld mee'

Een andere documentaire die Marjan Slob aan het denken zet, is de documentaire ‘Liefde is aardappelen’, van filmmaker Aloina van der Horst. ‘Toen Rusland Oekraïne binnenviel was ik in de war, geschokt en verontwaardigd. Ik voelde de neiging om te zeggen ‘die stomme Russen!’, die hele riedel. Ik ben toen, als een soort van therapie voor mijzelf docu’s gaan kijken over gewone, Russische mensen’, vertelt Slob. Ze keek documentaires over kleine, geleefde levens. ‘Ik deed dat om mezelf te verzachten, om mezelf ervan te doordringen dat er gewone mensen in Rusland wonen. Want ook ik voel de zuigkracht van het ‘wij-zij denken.’’

‘Liefde is aardappelen’ is een poëtische documentaire waarin er ook met animaties een verhaal wordt verteld over het leven en de geschiedenis in Rusland. De moeder van de filmmaakster is Russisch, zijzelf is half Russisch. Zelf heeft ze geen herinneringen aan het leven in Rusland, maar ze erft op een gegeven moment een stukje grond met een huis. Een praktisch gegeven, wat haar doet afreizen naar haar moederland. Daar gaat ze in gesprek met haar familie.

Slob: ‘Je ziet dat sommige familieleden van Aloina van der Horst graag willen over praten over het verleden. Sommigen doen dat met verdriet en anderen – de hele oude familieleden - kunnen simpelweg niet praten over wat ze hebben meegemaakt in de tijd van Stalin en Lenin. Deze mensen van het Russische platteland hebben waarschijnlijk verschrikkelijke ellende meegemaakt. Maar er is daar nauwelijks een traditie om het verleden te verwerken.’

Ze legt het verder uit: ‘Voor de meeste mensen op het Russische platteland is het gewoon ‘overleven en doorgaan’. Hun blik is klein, gericht is op dagelijks (over)leven, er worden geen vragen gesteld. Er is daar heel weinig ruimte voor verzet in je hoofd en ziel. Mijn motto als Denker des Vaderlands is ‘Ruim denken’. Ik vind dat heel belangrijk. Maar ik zie ook in dat je daar wel de mogelijkheid voor moet hebben.’

‘Liefde is aardappelen’ zette Marjan Slob nog verder aan het denken: ‘Uit dit soort boerenfamilies, waar zo veel is gezwegen over de ellende die de Russische geschiedenis voor hen heeft opgeleverd – precies uit die families worden nu weer de mannen geronseld die zich dood moeten vechten in de oorlog. Ik sta ’s ochtends op met het zware gevoel dat er daar mensen, met name mannen, in de loopgraven liggen: zowel Oekraïners als Russen. Ze liggen daar allemaal liever niet. Maar door de loop van de geschiedenis liggen ze daar nu. Het is verschrikkelijk en pijnlijk en tragisch. Het kijken van documentaires als ‘Liefde is aardappelen’ geeft mij zachtheid naar de mensen toe die de oorlog moeten uitvechten. Ik wil de Russen niet afschilderen als slachtoffers, maar ik wil er wel voor waken iets over alle Russen te zeggen.’

Tot slot tipt Marjan Slob de documentaire ‘Even vergeten’ van Kim Smeekes. Een documentaire over mensen die lijden aan het syndroom van Korsakov. Slob: ‘De mensen uit de documentaire slijten hun dagen in een speciale kliniek op de Veluwe. Hun geheugen is kapotgedronken. De documentaire is liefdevol en grappig.’ Ook was de film voor Marjan Slob een spiegel.

In het verpleeghuis lijkt er een liefdesgeschiedenis te ontstaan tussen twee bewoners, Kenny en Christina. Ze ontsnappen samen, bezoek de kroeg en keren terug. Het personeel weet niet wat ze moeten doen en besluit de geliefden uit elkaar te plaatsen. ‘En op dat moment ontstaat er een soort Romeo en Julia-verhaal’, aldus Slob.

Ze vervolgt: ‘Het is duidelijk dat Kenny niet snapt wat er aan de hand is. Tussen hem en Christina is er zich nauwelijks een echte liefde aan het ontwikkelen, toch maakt het tweetal er een enorm drama van dat ze uit elkaar worden geplaatst. Ze zien niet wat hun eigen aandeel daarin is.’

Marjan Slob zag dat en dacht: ‘Ik ben eigenlijk ook zo.’ Ze vervolgt: ‘Deze mensen maken een drama van hun eigen leven, en zien vervolgens niet in dat ze dit (deels) zelf hebben veroorzaakt. Ook ik doe dat wel eens; ook ik ben soms een personage in mijn eigen misère; ook ik kan zwelgen en boos zijn in mijn eigen gecreëerde drama terwijl ik niet zie, en niet wil zien, wat ik zelf heb gedaan.’

Volgens Slob is het maken van ons eigen drama een hele menselijke neiging, die zij zelf dus ook herkent. ‘In de extreme situatie in ‘Even vergeten’ is dit menselijk patroon makkelijk te herkennen. Maar ik hou er niet van als een documentaire een soort aapjes kijken wordt. Ik vind het te makkelijk om een beetje te koekeloeren naar mensen in documentaires, alsof het vreemde aliens zijn. Ik hou ervan medemenselijkheid te zien. Wat hebben zij en ik gemeen? Waar zit de overeenkomst tussen hen en mijzelf?’