Sinds de Israëlische overwinning in de Zesdaagse Oorlog in 1967 is de Westelijke Jordaanoever de thuisbasis van honderdduizend Joodse kolonisten geworden. Het fenomeen kolonisten is wereldwijd bekend maar voor velen een complex begrip. Shimon Dotan groeide op in Israël en doet in zijn documentaire 'The Settlers' uitgebreid onderzoek naar de controversiële gemeenschappen die veel invloed uitoefenen op de sociopolitieke situatie in Israël en Palestina.
Met welke intenties startte u het maakproces van deze film?
"Vaak start zo’n proces met iets heel persoonlijks. Ik merkte dat het fenomeen ‘kolonisten’ mij emotioneel en intellectueel raakte. Vervolgens probeerde ik te kijken naar hoe ik hier mee om kan gaan en wat ik kan bijdragen om dit probleem in kaart te brengen. Ik vind de kolonisten problematisch en een bedreiging voor de staat Israël. Met mijn film wil ik het probleem tot leven brengen. Want doordat iets gaat leven kan er een mogelijke oplossing ontstaan. Door een brede blik te werpen op dit fenomeen creëert mijn film een basis voor een goed geïnformeerde dialoog."
U hebt geprobeerd om verschillende, uiteenlopende meningen aan bod te laten komen in uw film. In zekere zin zou men uw film als ‘objectief’ kunnen beschouwen, was dat ook uw bedoeling?
"Een objectieve film bestaat niet. Wanneer je je camera op iets richt creëer je al een bepaalde mening. Niks gebeurt in een leegte. Toen ik deze film aan het maken was heb ik mijn mening over de kolonisten nooit verborgen voor de mensen waarmee ik werkte. Mijn aanpak en hoe ik mijn standpunten uiteen zet zijn natuurlijk persoonlijk maar ik denk dat er waarde schuilt in de meningen en opvattingen van ‘de andere kant’. Ik haal geen voldoening uit het overtuigen van mijn vrienden of mensen die denken zoals ik. Ik bedoel niet dat het niet waardevol is om te luisteren naar je eigen ‘kamp’ maar voor mij is dat geen doel. Ik was juist benieuwd naar ‘de andere kant’, hoe denken zij, hoe leven zij en hoe vormen zij hun argumentatie? Door dit te onderzoeken in mijn film creëer ik ruimte voor gesprek, wat niet vaak voorkomt. Mijn eigen stem als voice-over geeft natuurlijk ook richting aan de film. In het begin gebruikte ik een professionele lezer omdat ik mijn Engels niet vertrouwde, maar het resultaat hiervan was misplaatst. Omdat ik niet geloof in een neutrale of objectieve weergave werd snel duidelijk dat mijn eigen stem het beeld zou begeleiden, het is tenslotte mijn document."
"Ik heb natuurlijk altijd linkse vrienden die vinden dat ik te aardig was voor de kolonisten en mijn (extreem) rechtse ‘vrienden’ die van mening zijn ... dat ik een anti-zionist ben ... en dat ik zal branden in de hel. Hier kan ik mee leven."
Hoe werd uw film ontvangen in Israël?
"De film werd in het hele land in filmtheaters vertoont, het was het gesprek van de dag. Het nederzettingen-fenomeen is bekend in Israël maar er is ook een bepaalde moeheid omtrent dit onderwerp. De situatie stagneert al zo lang, afgezien van het voortdurende bouwen van nederzettingen. Ik denk dat de film de kijkers bewust maakt van de complexiteit en het gevaar van dit fenomeen voor de staat Israël. Mensen raakten niet uitgepraat over mijn film: hij kwam aan bod in ochtend talkshows, radio en televisie. Ik denk dat ik met deze film wel een gevoelige plek heb geraakt. Het is echter niet zo dat deze film ervoor gezorgd heeft dat de nederzettingen verdwenen zijn op de Westelijke Jordaanoever. Misschien zou dat gebeuren na 1000 soortgelijke films. Ik zie mijn film echt als een onderdeel van een culturele en politieke inspanning om tot een positievere benadering te komen van het probleem van de nederzettingen. Ik heb natuurlijk altijd linkse vrienden die vinden dat ik te aardig was voor de kolonisten en mijn (extreem-)rechtse ‘vrienden’ die van mening zijn dat ik de kolonisten belaster, dat ik een anti-zionist ben, een anti-Israëliet en dat ik zal branden in de hel. Hier kan ik mee leven."
Wat waren de reacties van de participanten na het zien van uw film?
"De première in Israël was in Tel Aviv in de Cinemateque en ik had alle participanten hiervoor uitgenodigd. Tot mijn grote verbazing waren ze er allemaal. De reacties waren erg verrassend. De wat oudere kolonisten zoals Daniella Weiss en Moti Karpel waren complimenteus. Benny Katzover, een van de pioniers van de kolonistenbeweging was gereserveerd maar kon leven met het resultaat. De jongere kolonisten reageerden echter geprikkeld, ze vonden dat ik hen verkeerd geïnterpreteerd had. Ik denk dat ze teleurgesteld waren over het feit dat de scènes waarin zij te zien zijn gaan over dingen die ze bespreken en niet over hun dagelijkse leven. Over het algemeen waren de reacties positief, mensen vonden dat mijn film het fenomeen goed en eerlijk belicht. Tijdens de première liepen de spanningen hoog op. Mensen van beide ‘partijen’ praatten tegen het scherm. Aan het einde van de film stonden goede vrienden van mij op om in discussie te gaan met andere mensen in de zaal. Ondanks de gespannen sfeer was het ook interessant. Het was een uniek moment van dialoog tussen de liberalen uit Tel Aviv en de conservatieve kolonisten van de Westelijke Jordaanoever."
Waarom heeft u gekozen om te werken met hoofstukken in uw film?
"De film bespreekt uiteenlopende onderwerpen en benadert deze onderwerpen van verschillende invalshoeken. Ik had een instrument nodig dat orde kon scheppen in de film. Zo kwam ik tot een verdeling in hoofdstukken die gericht zijn op specifieke aspecten. Per hoofdstuk vroeg ik David Polonsky een illustratie te maken in de stijl van Gustave Doré, een Franse kunstenaar die illustraties maakte van Bijbelse verhalen. De illustraties bij de hoofdstukken in mijn film geven verdieping en zijn een weergave van hoe sommige kolonisten zichzelf vertegenwoordigen. Voor hen is het dagelijkse leven een voortzetting van het verhaal dat begonnen is in de bijbel. Ik heb ook gebruik gemaakt van hologrammen. Deze zijn te zien in de geografische tekening terwijl de rabbijn een toespraak houdt waarin hij zegt: ‘Waar is ons Hebron, waar is ons Nablus, waar is ons Jericho?’. De hologrammen vertegenwoordigen het feit dat deze steden ideeën zijn. Vandaag de dag zijn deze steden Arabische steden, ze zullen nooit Joodse steden zijn. Recht hebben op land is een idee. Ideeën zijn geweldig, ze kunnen je positief beïnvloedden, een spirituele en culturele wereld creëren, leiden tot iets concreets, maar je kunt niet de essentie van een idee concretiseren. De bijbel is geen kaart, het is geen plan of een contract met land en de mensen die daarop wonen."
David Polonsky werkte als art director aan Waltz with Bashir. Dit werk inspireerde Shimon Dotan om elk hoofdstuk in The Settlers te voorzien van zijn illustraties.
Was het moeilijk om op bepaalde plekken te filmen en vroeg u altijd toestemming aan mensen om te filmen?
"Het was heel moeilijk. Op een gegeven moment stopte ik echter met vragen en rekende op het feit dat wanneer je een vraag stelt aan iemand diegene de neiging heeft om te antwoorden. Deze neiging hebben we bijna allemaal. We werden ook een keer aangevallen door kolonisten in de buurt van Itshar in het noordelijke gedeelte van de Westelijke Jordaanoever. Onze apparatuur werd gestolen en onze cameraman werd geslagen met een ijzeren staaf. Dat was heel heftig. Een andere keer ging ik filmen in een vallei en toen ik terug kwam bij mijn auto was deze helemaal kapot. Uitingen van geweld zijn een aantal extreme kolonisten niet vreemd maar de overgrote meerderheid zijn goede mensen. Helaas zijn het vaak de extremisten, zoals we in andere gevallen ook zien, die bepalend zijn voor het beeld dat van hen ontstaat."
Hoe ziet u de toekomst van de Westelijke Jordaanoever en Israël-Palestina in het algemeen?
"Films gaan de wereld niet veranderen, maar ik hoop dat film mensen wel inspireert. Het is niet één film, het is niet één persoon, we zijn niet alleen, maar het heeft wel impact op mensen en dat is hoe dingen veranderen. Ik poog niet een oplossing te geven want dat is niet mijn taak. Ik ben geen politicus, ik heb mijn eigen visies en ik denk dat zolang er geen tweestatenoplossing is we op weg zijn naar een catastrofe. De realiteit zoals die nu is zal geen stand houden, het gaat ontploffen. Hoe dit gaat gebeuren weet ik niet, daar wil ik ook niet over nadenken maar ik weet wel dat we gedoemd zijn tot een vreselijke uitkomst. Ik denk dat die oplossing een tweestaten oplossing is. We moeten een toekomst creëren, misschien in de vorm van een confederatie, maar eerst moeten we de scheiding tussen beide ‘partijen’ en het recht van de Palestijnen op zelfbeschikking erkennen."