Vijf kijktips voor het Movies that Matter Festival 2024

In het zeer enerverende portret Eddy’s oorlog volgt Joost van der Valk de Nederlandse oorlogsfotograaf Eddy van Wessel een jaar lang naar Oekraïne. Hij zoekt nog altijd naar de foto die alles zegt. Véél meer dan duizend woorden. De film slaagt glansrijk in z’n opzet: zowel de oorlog zelf als Van Wessels betrokkenheid daarbij spatten van het scherm.

Het leed, de vernietiging en het verlies, maar ook hoe binnen zulke hachelijke omstandigheden de menselijkheid op de een of andere manier tóch overleeft: hoop, onverzettelijkheid, solidariteit, moed en humor. En altijd is daar die fotograaf, die via een camera op z’n helm soms letterlijk zijn blikveld toont: om ook deze oorlog bij z’n kladden te grijpen.

Tussen alle enerverende frontliniescènes door toont Van der Valk zijn hoofdpersoon ook te midden van zijn gezin, in het landelijke Zweedse huis waar hij een groot deel van het jaar woont. Het contrast is nauwelijks te bevatten. Waarna Eddy’s oorlog in een nieuw jaargetijde wordt voortgezet. In een moordend tempo op zoek naar Eddy van Wessels eigen idee-fixe: het ene beeld dat alle andere overbodig maakt.

Deze documentaire is onderdeel van de Dutch Movies Matter-competitie

Tijdens de Arabische Lente van 2011, leek Tunesië zich te gaan ontwikkelen tot een reguliere democratie. In werkelijkheid veroorzaakte de omwenteling tevens een golf van moslimfundamentalisme. Daardoor zouden ook Olfa Hamrouni en haar Four Daughters op drift raken. 

Olfa’s oudste dochters Ghofrane en Rachma zijn inmiddels buiten beeld. Wat er precies met hen is gebeurd, blijft in deze overtuigende hybride van docu en drama lang ongewis. Hun positie wordt waargenomen door twee actrices, die met de andere familieleden cruciale gebeurtenissen uit hun gezamenlijke verleden reconstrueren. Ook aan Olfa zelf is een actrice gekoppeld. Voor het geval dat er scènes moeten worden gespeeld die te pijnlijk of confronterend zijn.

Duidelijk is dat Olfa’s oudste dochters de boodschap dat vrouwen zoals zij een nikab of hidjab moeten dragen al snel hebben verinnerlijkt. En dat heeft weer tot radicale ideeën, gedragingen en levenskeuzes geleid. Hun jongere zussen en moeder moeten zich ertoe verhouden dat Ghofrane en Rachma inmiddels zéér omstreden gezelschap hebben opgezocht.

Die ontwikkeling schetst Ben Hania in Four Daughters niet lineair, maar via (groeps)interviews, gezamenlijk gespeelde scènes en (twist)gesprekken daar weer over met de actrices. Over vrouw zijn en worden – en de verwachtingen, plichten en beperkingen die daar volgens hen, de hunnen en hun wereld bij horen.

Deze documentaire is onderdeel van de Camera Justitia-competitie

Nieuwe Artificial Intelligence-startups spelen maar al te graag in op de vraag van nabestaanden die willen communiceren met de dierbaren die hen zijn ontvallen. En de techniek waarvan zij zich bedienen wordt steeds immersiever. De kopie is soms nauwelijks van het origineel te onderscheiden.

En dat zorgt weer voor allerlei ethische dilemma’s. Die krijgen van Hans Block en Moritz Riesewieck alle aandacht in de intrigerende documentaire Eternal You. Los van de menselijke implicaties van het idee van postume communicatie – kunnen we deze nieuwe mogelijkheden eigenlijk wel bevatten, wat betekenen ze ‘In Real Life’ en welke plek neemt rouwen daar dan nog in? – heeft dat ook allerlei praktische consequenties. Weten we bijvoorbeeld werkelijk hoe deze AI-techniek werkt? En van wie zijn de data van de overledene?

Intussen gaan de ontwikkelingen natuurlijk gewoon in sneltreinvaart door. In het Zuid-Koreaanse tv-programma Meeting You heb je als nabestaande nu al de kans – John de Mol en co. opgelet! – om in Virtual Reality een digitale kloon van een gestorven dierbare te ontmoeten.

Als gebeurtenissen niet zijn vervat in beelden, verdwijnen ze samen met de betrokken mensen uit het geheugen. In de Japanse vrouwenkampen zijn tussen 1942 en 1945 tienduizenden mensen omgekomen in Indonesië. Foto- en filmmateriaal is er nauwelijks bewaard gebleven van deze periode. En de vrouwen en kinderen die er hebben gezeten sterven langzaam maar zeker uit.

De moeder en oma van Pieter van Huijstee zaten ook in zo’n jappenkamp. De vragen die hij nooit aan hen heeft voorgelegd, stelt de filmmaker in Als ik mijn ogen sluit nu aan enkele vrouwen die er als kind enkele jaren hebben doorgebracht. Het leven op plekken als Banjoebiroe, Tangerang en Tjideng, het kamp waar Van Huystee’s mammie en granny zaten, is tevens vervat in talloze tekeningen.

Zo kan het leed van deze vrouwen en kinderen nog eenmaal worden herbeleefd en is voor eens en altijd vereeuwigd hoe ‘t eraan toeging in de Japanse vrouwenkampen te Indonesië. Waar de Tweede Wereldoorlog net zo huishield als in het bezette Nederland.

Deze documentaire is onderdeel van de Dutch Movies Matter-competitie

Een verleden dat nooit is vastgelegd of waarvan de beelden zijn vernietigd laat zich veertig jaar na dato niet zomaar weer op te roepen. Met The Mother of All Lies slaagt Asmae El Moudir erin om een trauma van de buurt in Casablanca, waar ze zelf is opgegroeid, te verbeelden. Omdat er maar één foto van bestaat, zorgt ze zelf voor het ‘archiefmateriaal’.

In deze bijzonder inventieve film neemt El Moudir enkele sleutelfiguren uit haar jeugd, waaronder haar bitse grootmoeder Zahra, mee naar een atelier waar ze een decor op Madurodam-formaat heeft ontworpen van de wijk Sebata. Die komt met zelfgemaakte straten, huizen, straatverlichting, huisraad, allerhande objecten én kleipoppetjes van de hoofdrolspelers, gecombineerd met een levendige audiotrack, weer helemaal tot bloei.

In 1981 liet de Marokkaanse koning Hassan II een demonstratie tegen zijn bewind, het zogenaamde ‘Broodoproer’, met bruut geweld neerslaan. In totaal vielen er zo’n zeshonderd doden, óók in Sebata. The Mother of All Lies zet deze nauwelijks gedocumenteerde misdaad tegen de menselijkheid alsnog, op onvergetelijke wijze, op ieders netvlies.

Deze documentaire is onderdeel van de Camera Justitia-competitie