In Echo volgen Makers van Morgen Naomi Steijger en Timo Tembuyser voormalige en huidige bewoners van de flat Groeneveen in Amsterdam Zuidoost, waar in 1992 de Bijlmervliegramp plaatsvond. De bewoners worden in de film samengebracht in een lied. Flatbewoners zingen een deel van een requiem, iedereen vanaf hun eigen balkon. ‘Het zingen was voor de bewoners soms wel een beetje ongemakkelijk, maar het gaf onze ontmoeting ook een grappige lading.’ 2Doc.nl sprak met een van de makers: Naomi Steijger.

De Bijlmervliegramp vond plaats op 4 oktober 1992 in de Amsterdamse Bijlmermeer. Een vrachtvliegtuig stortte neer op de flats Groeneveen en Klein-Kruitberg. Waardoor de ramp aan 43 mensen het leven kostte.

Hoe kom je er eigenlijk bij om bewoners van flatgebouwen samen te laten zingen?
‘Timo en ik studeerden samen aan de Toneelacademie in Maastricht. In ons derde jaar lieten we voor het eerst bewoners van een flat in Moerwijk zingen. We vonden het interessant werken en wilden het daarom vaker doen met als doel om mensen te verenigen. Tijdens het afstuderen zongen we opnieuw met een flat in Gent. Theater Frascati wilde ons vervolgens steunen in een nieuw requiemproject. Daaruit is Echo in de Bijlmer ontstaan.’

Welk lied zingen de bewoners?
‘Net naast ingang F van flatgebouw Groeneveen is het vliegtuig ingeslagen. Een deel van het gebouw is gesloopt, een ander deel is opnieuw gerenoveerd. Hierdoor geeft ingang F maar toegang tot tien appartementen, in de plaats van de oorspronkelijke honderdzestig. De bewoners van die appartementen wonen in het litteken van het gebouw. De muziek is daarom gecomponeerd aan de hand van de architectuur van het gebouw. Het aantal beats per minute hebben we bepaald door het aantal verdwenen appartementen te delen door het aantal verdwenen liftkokers. De toon van het lied is dezelfde toon als de bel van de flat. Alles moest een betekenis hebben, vonden we.’

Tekst gaat verder na de afbeelding

Wat voegt het zingen toe aan deze film?
‘Als wij deze film zonder lied hadden gemaakt, was ik met een heel ander gevoel naar huis gegaan. Na een interview repeteerden we altijd het ‘Dies Irae’ samen met bewoner(s). Ik kreeg daardoor het gevoel dat iemands verhaal werd opgerakeld, maar dat het daarna in het zingen de ruimte kreeg om weer te gaan liggen. Zingen vonden de bewoners eerst ongemakkelijk en gek, maar er kwam zoveel emotie los in hun stemmen. Het gaf de bewoners ook een soort verlichting. Dat bereik je niet alleen met interviewen. Na het zingen, konden we allemaal weer met een rustig gevoel naar huis.’

Waarom hebben jullie ervoor gekozen om de Bijlmervliegramp een groot onderwerp te laten zijn in dit derde deel van de requiemreeks?
‘We kwamen naar Groeneveen om met de bewoners een balkonkoor te maken. De Bijlmervliegramp was niet onze eerste intentie om de bewoners van Groeneveen te filmen. Timo en ik kozen ervoor om voor de duur van ons project in Groeneveen te wonen. Dan ben je niet alleen maker, maar ook buurman en buurvrouw. We hadden hierdoor veel contact met bewoners. In deze gesprekken merkten wij dat zij er moeite mee hadden dat de vliegramp soms vergeten leek te zijn. De jaarlijkse herdenking is altijd een heel mooi moment, maar toch voelen zij dat er haast niet meer over gesproken wordt. Dat was voor ons een reden om de vliegramp de rode draad te laten zijn in de film.’

Tekst gaat verder na de afbeelding

Waarom hebben jullie ervoor gekozen om Bertha en Ramon de hoofdpersonen van de film te laten zijn?
‘Er is een grote groep bewoners van toen die niet goed geholpen zijn met hun trauma na de ramp. Die bewoners spraken er niet over omdat zij de Nederlandse taal niet goed beheersten en simpelweg omdat niemand ernaar vroeg. ‘Het gebouw is neergestort, maar wij zijn ook neergestort’, vertelden deze bewoners aan ons. Zoals het gebouw werd gerenoveerd en opgeknapt, hadden zij ook gerenoveerd en opgetild moeten worden. Dat is bij deze groep mensen niet gelukt. Bertha en Ramon behoren ook tot die groep. Volgens andere oud-bewoners van Groeneveen zouden zij, na dertig jaar, wel de behoefte hebben om hun verhaal te doen. En dat bleek ook zo te zijn.’

Wat willen jullie bereiken met de film?
‘Wat ik fijn vind, is dat de bewoners trots zijn op de film. Ik krijg dan het gevoel dat we echt recht hebben gedaan aan hun verhaal. Het koor zingt: ‘je kan op mij leunen’. De bewoners van toen kunnen terugvallen op de bewoners van nu. Ik hoop dat de film op die manier troost biedt aan bewoners die zich na de ramp in de steek gelaten hebben gevoeld.’

De film Echo is onderdeel van het project Stemmen uit beton. Meer weten over dit project? Kijk dan op https://www.frascatitheater.nl/nl/agenda/themas/17/Stemmen_uit_Beton