Eind jaren zestig ontvluchtten Vanesa's ouders de armoede in Spanje. Ze zwoegden 45 jaar lang onafgebroken in Nederland, met als doel om als rijke burgers terug te keren. Vanesa voelt zich nog altijd gevangen in de gastarbeidersdroom van haar ouders.
Vanesa Abajo Pérez leefde haar hele jeugd in de droom van haar ouders. Een verstikkende droom, zo bleek later. Eentje waaruit ze niet meer wakker kon worden. In haar documentaire Het leven is droom gaat ze de confrontatie met haar ouders aan. Ze neemt daarbij de kijker mee in een poëtisch verhaal over dromen, verwachtingen en de onmogelijkheid om óóit aan de wensen van je ouders te voldoen.
Regie: Vanesa Abajo Pérez
Omroep: KRO-NCRV
Documentairemaakster Vanesa Abajo Pérez (1979) groeide op in Nederland. Haar Spaanse ouders waren naar Nederland gekomen om geld te verdienen. Elk jaar opnieuw kreeg Abajo Pérez te horen dat ze in het komende jaar écht terug naar Spanje zouden verhuizen. Dat was hun grote droom. Maar er gebeurde niets, haar ouders vielen in slaap. Hun Nederlandse huis voelde als een wachtruimte, de tijd in Nederland als wachttijd.
2Doc.nl sprak met de regisseur over haar film, het maakproces en de confronterende gesprekken die ze met haar ouders voerde.
Vanesa Abajo Pérez
Universele thema’s in een persoonlijk verhaal
Abajo Pérez wist dat ze een verhaal te vertellen had: het verhaal van haar gemigreerde familie. Toen ze een paar jaar geleden op bezoek bij haar ouders kwam, zag ze iets wat ze nooit had verwacht. Ze vertelt: ‘In hun Spaanse huis zag ik heel veel Hollandse spullen. Het tafelkleed, het bestek, een klok. Ik vond dat opvallend en frappant. Mijn ouders verlangden altijd enorm sterk terug naar de Spaanse cultuur toen ze in Nederland woonden. Nu ze weer in Spanje wonen, hadden ze een deel van Nederland mee teruggenomen.’
In Het leven is droom vertelt de filmmaakster hoe ze zelf ook vast is komen te zitten tussen twee werelden. Ze voelt zich nog steeds niet echt thuis in zowel Nederland als Spanje. Door haar persoonlijke verhaal te vertellen in de film kon ze grotere thema’s bespreken, zoals ‘het migratieconflict’ maar ook ‘het wel of niet beschikken over je eigen leven en identiteit’. Abajo Pérez: ‘De film kwam pas echt tot leven toen ik het migratiethema een beetje losliet en de focus legde op de problematiek die in mijn familie speelde. Daar was ik me tot dan toe nooit zo bewust van geweest. Ik verkeerde echt in een droom.’
'Ik zag steeds het beeld van mijn ouders op een heel groot bioscoopscherm voor me.'
Ouders in beeld
Het was voor de filmmaakster in het begin spannend om haar verhaal aan de wereld te gaan vertellen. ‘Ik zag steeds het beeld van mijn ouders op een heel groot bioscoopscherm voor me. Het leek me heel gek om mijn ouders aan een publiek te tonen. Maar ik deed zelf het camerawerk, daardoor voelde het minder als een drempel.’
Haar ouders wenden aan het feit dat er een camera in de buurt was als ze op bezoek kwam en ze lieten zich heel authentiek filmen. ‘Ik ben blij dat ik vooral mijn moeder heb kunnen filmen zoals ze is, ook haar hardheid en moeilijkere kanten.’ Dat was spannend, vertelt ze: ‘Hoe ver kan je gaan, wat laat je allemaal wel en niet zien?’
'Ik realiseerde me heel goed dat ik iets moest openbreken als ik dit verhaal wilde vertellen.'
De ouders van Abajo Pérez ouders waren, zoals ze het zelf beschrijft, ‘in slaap gevallen’. Ze leefden in Nederland in hun droom om ooit terug naar Spanje te keren. Ze hadden daardoor geen oog voor de effecten die hun droom had op hun dochter. Abajo Pérez vereenzaamde steeds verder totdat ze het leven niet meer zag zitten. In de film gaat ze de confrontatie met haar ouders hierover aan. ‘We hadden hierover nog nooit gepraat. Ik realiseerde me heel goed dat ik dit wilde bespreken in de film en dat ik daarvoor iets open moest breken. Maar hoe begin je?’
Tekst gaat verder onder afbeelding
Confronterende gesprekken
Ze maakte de film chronologisch, observeerde haar ouders voor een lange tijd en sprak met hen van mens tot mens. ‘Gaandeweg zijn we steeds moeilijkere gebeurtenissen uit het verleden gaan bespreken. Dat was zowel absurd als bevrijdend. In mijn hoofd had ik sommige gesprekken al vaak gevoerd. In je hoofd creëer je dan bepaalde verwachtingen. Maar toen we uiteindelijk het confronterende gesprek voerden, bleek het bijna ‘gewoontjes’. Het gebeurde terloops terwijl mijn vader met een vrouwenbril op zijn neus in huis stond te klussen.’
Het zijn geen makkelijke gesprekken, de botsingen met haar ouders zijn soms pijnlijk en confronterend. Toch wilde Abajo Pérez alles laten zien. ‘Toen ik aan de documentaire begon had ik duidelijk een keus gemaakt om mijn verhaal naar buiten te brengen. Ik wilde dit op mijn eigen, poëtische manier doen en tegelijkertijd niets uit de weg gaan. Ik wil dat een film vooral draait om een gevoel en minder om het feitelijke verhaal. Een film moet een beleving zijn waar de kijker zich op een bepaalde manier in kan herkennen.’
'Een film moet een beleving zijn waar de kijker zich op een bepaalde manier in kan herkennen.’
Ontwaken uit de droom
De grote vraag uit de film luidt: ‘Zullen we ooit in staat zijn om te ontwaken uit onze dromen?’ Vanesa Abajo Pérez heeft hierop een antwoord gevonden: ‘We kunnen wel proberen om uit dromen te ontwaken, maar we zullen er altijd in vast blijven zitten. Onze waarneming is subjectief, dat is hoort nu eenmaal bij het menszijn. We kunnen alleen een schaduw van de werkelijkheid zien.’
'De droom ‘terug naar Spanje’ zit nog steeds in mij. Ik zal altijd zo geconditioneerd blijven.'
Zo hoopte ze tijdens het maken van de film, dat ze na de film een lang en gelukkig leven zou gaan leven in Nederland, zonder twijfels over Spanje. Abajo Pérez: ‘Maar de droom ‘terug naar Spanje’ zit nog steeds in mij. Ik zal altijd zo geconditioneerd blijven. En daarbij blijf ik, net als iedereen, verlangen naar de liefde, waardering en goedkeuring van mijn ouders. Daarom doen we vaak onbewust wat onze ouders van ons verlangen.’
De band tussen Abajo Pérez en haar ouders is veranderd door het filmproces: hun relatie werd gelijkwaardiger, er ontstond meer begrip en erkenning. Maar het grootste verschil is dat de filmmaakster zich nu veel zelfstandiger voelt. ‘Het voelt alsof ik, door het voeren van alle gesprekken, eindelijk mijn navelstreng kon doorknippen. Misschien is dat ook wel de symboliek van de beelden en het spannende telefoongesprek op het einde van de film…’