2Doc

Herta Müller: Het alfabet van de angst

VPRO

Het leven van Herta Müller is getekend door het opgroeien als Duitstalige in het Roemenië van dictator Ceausescu. Ze schreef haar oeuvre over het leven in de dictatuur, een leven met angsten en trauma's. Met knipsels uit kranten en tijdschriften maakt ze collagegedichten over de angst, het alfabet van de angst.

Reis aan de hand van gedichten

Herta Müller wordt in 1953 geboren. De Duitstalige minderheid heeft het dan zwaar te verduren, en Müller is zo'n 'Rumanendeutsche'. Haar vader zat bij de SS en haar moeder verbleef vijf jaar in een sovjetwerkkamp. Haar jeugd bestaat uit angst en onderdrukking.

Later ging ze werken in Timisora als vertaalster in een machinefabriek. Als dissidente werd ze afgelusiterd, bedreigd, vernederd en mishandeld door de geheime dienst. Vrienden van haar worden door die geheime dienst, de Securtiate, vermoord of tot zelfmoord gedreven.

Schrijven bood verlichting. Haar eerste bundel Niederungen (Lage streken), verschijnt in gecensureerde vorm, en haar tweede bundel werd verboden. In 1987 emigreerde ze naar West-Duitsland, maar ook daar werd ze met de dood bedreigd door de Securitate.

In West-Duitsland schrijft ze verder aan haar oevre over leven in de dictatuur. In 2009 krijgt ze de Nobelprijs voor literatuur. Na de Nobelprijs trekt ze zich terug uit het openbare leven. Toch kreeg John Albert Jansen na enig aandringen toestemming om haar thuis in Berlijn te filmen. Hij leerde haar werk kennen als student en later als journalist, midden jaren '8o in West-Berlijn.

De film is een voortzetting van een reeks documentaires die Jansen vanaf 2009 in samenwerking met VPRO en Poetry International maakte, over Hugo Claus (Wreed geluk), Szymborska (Einde en begin) en de Arabische dichter Adonis (Het afwezige land). In de VPRO gids zegt hij daarover: 'Ik streef daarbij niet naar een "traditioneel" dichtersportret, maar wil aan de hand van gedichten een reis maken door het land en het werk van de dichter.'

In de VPRO gids: 'Mijn films raken wel degelijk aan grote thema's, maar op een indirecte manier. Poëzie [...] is een prachtig vehikel om een reis te maken door een landschap, iemands leven en werk en daarbij die grote thema's aan te snijden, maar anders dan in reportages van een actualiteitenrubriek. Het thema van Herta Müller is het individu versus de dictatuur, de blijvende angst en trauma's die daarvan het gevolg zijn. Niemand die daar zo kernachtig en aangrijpend over kan vertellen als zij.'

Regie: John Albert Jansen

Portretten van dichters