Wat doet het met je als iemand jou veertig jaar lang bijna dagelijks stalkt? Het overkwam gitarist Harry Sacksioni. In 'Jij bent van mij' spreekt regisseur Hetty Nietsch verschillende stalkingsslachtoffers. Welke invloed heeft stalking op hun leven?
Hoe beïnvloedt het je leven als een geobsedeerd persoon je constant en soms jarenlang belaagt uit liefde, boosheid, wraakzucht of bezitsdrang? En wat als niemand je kan helpen omdat die gedragingen lang niet allemaal strafbaar zijn? In Jij bent van mij vertellen slachtoffers hoe het kon gebeuren dat stalkers hun levens kapotmaakten. Ook nabestaanden delen hun verdriet nadat een geliefde het slachtoffer werd van de meest gruwelijke vorm van stalking: moord.
Regie: Hetty Nietsch
Omroep: BNNVARA
In deze DocTalks gaat Ersin Kiris in gesprek met regisseur Hetty Nietsch over haar documentaire Jij bent van mij. Na het zien van de documentaire was Kiris geschokt en boos: hoe kon je iemand zolang stalken en in sommige gevallen uiteindelijk vermoorden? Wat kun je tegen stalking doen? En hoe was het voor Nietsch om zo lang met dit onderwerp bezig te zijn?
Recherchepsycholoog Bianca Voerman
Dat stalking heftig is en lang kan duren, komt uitgebreid aan bod in de documentaire Jij bent van mij. Verschillende slachtoffers van stalking en nabestaanden van vrouwen die zijn omgebracht door hun stalker delen hun heftige ervaringen. Is er dan niks wat je kunt doen?
2Doc.nl gaat in gesprek met recherchepsycholoog Bianca Voerman. Samen met Cleo Brandt schreef zij het boek Eerste hulp bij stalking (De Tijdstroom). Voerman heeft in haar carrière bij de Landelijke Eenheid van de politie veel stalkingszaken begeleid en deelt vanuit die ervaring haar adviezen.
Wat voor een adviezen heeft u voor slachtoffers van stalking?
‘Het beste wat je kunt doen, is contact vermijden met je stalker. Elk contact, of dat nu negatief is in de vorm van een scheldpartij of positief, voedt de obsessie van de stalker. In het beginstadium van het stalken is het wel goed om één keer bij de stalker aan te geven dat dat gedrag ongewenst is. Als je dit zelf niet kunt of durft aan te geven, kun je contact opnemen met de politie. Zij kunnen een stopgesprek met de stalker voeren. De ervaring leert dat in ongeveer de helft van de gevallen prille stalking na zo’n stopgesprek ook echt stopt. Dit komt doordat de stalker in de beginfase zo erg bezig is met zijn eigen emoties, verlangens en frustraties dat hij of zij niet nadenkt over de gevolgen voor zichzelf of de ander. In een stopgesprek kaart een politieagent aan dat het gedrag ongewenst is en moet stoppen en dat er strafrechtelijke gevolgen verbonden kunnen worden aan dit gedrag. Daarbij legt de politieagent ook uit wat voor een impact stalken op het slachtoffer heeft. In het begin heeft dit vaak zin, want dan is het stalken nog geen ingesleten patroon geworden. Daarna, als de stalker er al heel veel tijd en energie in heeft geïnvesteerd, wordt het steeds moeilijker om de stalking te stoppen.
Daarnaast is het belangrijk om tegen je omgeving te vertellen wat er aan de hand is. Zij kunnen je dan ondersteunen en zijn tegelijkertijd een extra paar ogen en oren die de stalker in de gaten kunnen houden. Als de stalker contact met hen opneemt, weten ze ook dat ze geen informatie over jou moeten prijsgeven. Bied als omgeving ook een luisterend oor. Stalking is heel zwaar, ook zonder geweldsincidenten. Bij stalking door een ex-partner kan het zijn dat het slachtoffer zich schaamt of zich verantwoordelijk voelt voor de stalker. Geef dan duidelijk aan dat de ex-partner een grens overschrijdt en moedig iemand aan om hulp te vragen bij de politie of bij Veilig Thuis, daar kun je ook anoniem om advies vragen.’
Hoe kun je stalking in een vroeg stadium herkennen?
‘In ongeveer de helft van de gevallen gaat het om stalking door een ex-partner. Geweld en bezitterigheid kan soms al beginnen tijdens de relatie. Van slachtoffers hoor ik vaak dat het een glijdende schaal is: de partner overschrijdt steeds vaker grenzen, wordt steeds dwingender en controlerender. Als het slachtoffer uiteindelijk de relatie verbreekt, kan dit overgaan in stalking. Ik vind dat er voorlichting zou moeten zijn over wat een normale en gezonde relatie inhoudt en hoe je daarin je eigen en andermans grenzen kunt respecteren. We hebben namelijk romantische ideeën over relaties die dit soort gedrag normaliseren. In films zien we vaak dat de jongen die maar blijft volhouden en aandringen uiteindelijk het meisje krijgt. Niemand vraagt zich bij de film There’s Something About Mary af hoe het nu voor Mary is dat twee dwazen maar in haar leven blijven opduiken. Probeer dus al tijdens een relatie alert te zijn op grensoverschrijdend gedrag. Het kan ook zo zijn dat het problematische gedrag pas bij het beëindigen van de relatie begint. Trek als je je zorgen maakt, zo snel mogelijk aan de bel bij de politie of Veilig Thuis.’
Is stalking een psychische stoornis?
‘Het is geen stoornis, het is probleemgedrag wat veel verschillende oorzaken kan hebben. Bij mensen met psychische problematiek kan het verloop van stalking ernstiger zijn. Als de stalking bijvoorbeeld voortkomt uit een ziekelijke verliefdheid is dit heel moeilijk te beïnvloeden en de stalking kan dan eindeloos lang duren.’
Tekst gaat verder na afbeelding
In de documentaire Jij bent van mij duurt de stalking jaren of eindigt het in de dood van het slachtoffer. Kun je wel voorgoed van een stalker afkomen?
‘Jazeker, bij de politie hebben we daar veel voorbeelden van gezien. De zaken in deze documentaire hebben allemaal de media gehaald en zijn heel heftig. De meeste zaken halen het nieuws niet. De politie focust steeds meer op preventie. Door veiligheid voorop te stellen vanaf het eerste moment dat de stalking bekend wordt, willen we voorkomen dat de situatie uit de hand loopt. Het effect van preventie is natuurlijk veel minder zichtbaar, maar gelukkig hebben we ook hele heftige stalkingszaken kunnen managen in samenwerking met Veilig Thuis en het Openbaar Ministerie zodat de stalking stopte. Het lukt soms zelfs om ex-partners na verloop van tijd weer in goed contact met elkaar te brengen, zodat er wel communicatie mogelijk is over de kinderen. Van de voorbeelden in deze documentaire word je heel moedeloos, terwijl het ook zeker goed kan aflopen.’
In de documentaire geven sommige mensen aan dat zij de schuld van de stalking krijgen, omdat ze bekend zijn. Kan het slachtoffer ook schuld hebben aan stalking?
‘Je bent als slachtoffer nooit verantwoordelijk voor het gedrag van de stalker. Mensen die beroemd of bekend zijn, worden vaker gestalkt dan andere mensen. Dat is wel bekend, maar daarmee niet hun schuld.’
Is het Nederlandse rechtssysteem voldoende bewapend om stalking aan te pakken?
‘Zaken die voor de rechter komen, leiden vaak tot veroordeling, want de stalker levert zelf door het patroon van contactpogingen het bewijs wel aan. Als dit goed is vastgelegd, is er voldoende bewijsmateriaal beschikbaar. Veroordelingen zijn heel belangrijk, want daarmee kun je de kosten-baten-afweging van de stalker beïnvloeden. Hoeveel is het stalken hem of haar waard? Bij sommige stalkers kost het wel drie veroordelingen voordat ze stoppen, maar we zien wel dat het effect heeft. Tegelijkertijd duurt rechtsgang lang, terwijl het slachtoffer natuurlijk wil dat de stalking zo snel mogelijk stopt. Bij de politie focussen we daarom op veiligheid. Het slachtoffer zit nu in een moeilijke situatie en moet nu veilig zijn. Dat kun je niet laten wachten tot de rechtsgang begint. Daarnaast moet er ook zorg aan te pas komen. Bij de stalker zijn er onderliggende denkfouten, gedragspatronen en gebrekkige vaardigheden die moeten worden aangepakt. Anders zullen ze in een volgende situatie mogelijk weer precies hetzelfde gedrag laten zien. Dus rechtsgang is heel belangrijk, maar er is veel meer nodig om iets te veranderen.’