Persoonlijk, onthullend en vooral dichtbij huis; typische kenmerken van een documentaire van Frans Bromet (1944). NPO Doc sprak in 2014 met Bromet over zijn films, zijn irritaties en hoe hij ons Nederlanders toch zo goed weet vast te leggen.
Door: Vincent Breedeveld
De regisseur en cameraman brak door bij de grote menigte met de serie Buren (1990) waarmee hij, met zijn nasale stemgeluid en insinuerende vragen, het Nederlandse publiek 75 afleveringen lang wist te boeien. Zijn complete oeuvre is echter nog veel groter van omvang. In 2017 ontvangt hij voor dit omvangrijke oeuvre de Ere-Nipkowschijf.
De 1,2,3 groep in 1965, met van links naar rechts: Kees Meyering, Rem Koolhaas, Frans Bromet, Renee Daalder en Jan de Bont.
Bromet maakte zijn filmdebuut in 1965 als student van de Filmacademie. Met zijn medestudenten richtte hij de 1,2,3 groep op. Deze maakte de 1, 2, 3 Rhapsodie – een gesamtkunstwerk – waarin idealiter alle onderdelen van de film samenwerken.
Het vijftal zette zich hiermee af tegen de nouvelle vague film, waarbij de visie van de regisseur centraal staat. Het gezelschap heeft uiteindelijk een behoorlijke impact op de Nederlandse televisie gehad.
In 1971 komt Bromet met de Noord 20-29 en maakt gebruik van zijn befaamde manier van filmen: de betrokken reportage. “Dat had ik van Ed van der Elsken. Hij had met hele primitieve middelen films gemaakt waarin hij zelf ook onderdeel in was en praatte van achter de camera, of in ieder geval die suggestie wekte. Dat sprak me enorm aan en dat heb ik door ontwikkeld”, aldus Bromet.
De documentaire gaat over de tegenstelling tussen de oorspronkelijke bewoners van een dijk in het Noord-Hollandse Ilpendam en de aan de stad ontvluchte 'nieuwelingen'. Kenmerkend voor Frans Bromet is dat hij goede verhalen dicht bij huis weet te vinden en vast te leggen. Bromet: ”Waarom zou ik het ver zoeken als het dichtbij te vinden is? Wat mij tot op de dag vandaag drijft is de nieuwsgierigheid naar Jan en alleman. Ik hoef niet naar Zuid-Afrika voor een interessant verhaal, er zit voor mij ook een verhaal in mijn eigen straat."
Met zijn tweede, korte documentaire Het Drielandenpunt (1974) toont hij hoe zijn Joodse vader de grens met Duitsland niet over wil vanwege de oorlog. Volgens Bromet moest dat echt een keer opgelost worden. “Ik vond dat hij in het reine moest komen met het verleden. Zeker als we op vakantie gingen werden we ermee geconfronteerd. Als we dan eigenlijk via Duitsland moesten rijden, werd er alles gedaan om het te ontwijken. Na de documentaire zijn mijn ouders eigenlijk altijd naar Duitsland op vakantie geweest, dus ik heb wel iets bereikt. Toch denk ik niet dat het de schade heeft hersteld die hij in de oorlog heeft opgedaan.” Het menselijke aspect is altijd belangrijk gebleven in het werk van Bromet.
We maken een sprong van twintig jaar, naar de jaren 90. Bromet loopt al een tijd lang rond met een idee voor een documentaire(reeks): dramatische structuur aanbrengen in een documentaire. De burenruzie is daar het ideale platform voor met zijn persoonlijke drama en herkenbaarheid voor het publiek.
Frans Bromet en assistente Jeanine Kooistra tijdens de opnames van Buren (1998).
Bromet: “Ik had het plan al een keer voorgelegd aan de VARA, maar zij wezen dit af. Toen legde ik dit idee voor bij Roelof Kiers - voormalig directeur-televisie van de VPRO. Na wat weerstand van de centrale redactie mocht ik toch vier afleveringen maken. De programmering was op zondag, tijdens de sportuitzendingen, dus het leek een kansloze bedoeling. Totdat ik Kiers weer tegen kwam en aan mij vroeg of ik niet weer wat Buren-afleveringen moest gaan maken en zo zijn dat er uiteindelijk 75 geworden.”
Opvallend aan de serie Buren is dat mensen zich zo makkelijk bloot geven aan Bromet. “Ik luisterde altijd heel goed naar de mensen en nam ze ook echt serieus. Beide kanten mochten en konden hun verhaal bij mij doen. Je kon die verhalen ook mooi tegen elkaar uitspelen. Dan zei je: “ik heb gehoord van die ander dat..” Dit voedde het spektakel natuurlijk wel.”
Op het eerste gezicht lijkt het dat Bromet wat meer afstand heeft genomen van zijn eigen omgeving met Buren. Alsof hij een keer wat anders wilde vastleggen. Maar burenruzies hebben een belangrijke rol gespeeld in het leven van Bromet. “Mijn ouders hadden ruzie met de bovenburen. Zij waren antisemitisch en pestten en treiterden mijn ouders continu. Vandaag de dag leef ik ook in onmin met mijn buren, waarom weet ik niet. Ze hebben in ieder geval mijn verbouwing aangevochten tot aan de Raad van Staten.” Bromet hoeft niet ver te zoeken voor een interessant verhaal.
Alles van waarde (2011), zijn laatste bioscoopfilm, gaat over de onvrede van de maker met de managers-cultuur. Hij gaat in gesprek met de door hem zo gewraakte managers, maar ook met zijn dochter. Bromet: "Laura is altijd kritisch op me geweest en bij haar kon ik ook goed mijn gevoelens toetsen.” Maar waar is Bromet zo boos over?
“Ik ben altijd eigen baas geweest, maar ik merk dat het steeds erger wordt met al die managers. Kijk nou naar de NPO, een bastion van managers, die lang van te voren zogenaamde genreschema's maken waarin tot op de seconde voor een heel seizoen wordt vastgelegd wat voor soort programma's op welk moment worden uitgezonden. De maker vindt dat door het toepassen van 'formats' verrassing en vernieuwing wordt uitgesloten. Met als gevolg totaal voorspelbare televisieavonden vol ondermaats en middelmatig vertier", vertelt Bromet: "Ik vind dat echt een schandelijke vertoning, temeer omdat het als speerpunt van de publieke omroep aangekondigde genre van de documentaire voor budgets gemaakt moet worden, die totaal ontoereikend en onrealistisch zijn.”
Alles van waarde is een combinatie van al zijn vorige werk: persoonlijk, onthullend, aansprekend, humoristisch en vooral heel erg goed. Bromet: “Het voelt eigenlijk alsof ik weer terug ben op het spoor van vroeger. Ik wilde uitzoeken hoe het zat met mijn eigen weerzin jegens managers en of die terecht waren. Eigenlijk komt dat voort uit dezelfde interesse die mij inspireerde om films te gaan maken. Die interesse voor dingen zie ik de komende jaren niet verdwijnen. Ik mag dan inmiddels 70 zijn, ik ben niet van plan om te stoppen.”
Frans Bromet verdiept zich in een mysterieuze vete die zijn familie al decennia lang verdeelt. De oorsprong ervan ligt in een conflict dat na de Tweede Wereldoorlog aan de joodse kant van de familie is ontstaan.
Frans Bromet gaat met veroorzakers van verkeersongelukken terug naar de plek waar hun leven voorgoed veranderde.
In 1995 maakte Frans Bromet de succesvolle serie Opvoeden waarin hij gezinnen met grote opvoedingsproblemen portretteerde. Twintig jaar later kijkt Frans met de inmiddels volwassen kinderen terug op hun moeilijke jeugd.
Frans Bromet verkent samen met zijn zoon en dochter hoe muziek als uiting van heimwee en wanhoop wordt gebruikt in het bekende vluchtelingenkamp De Jungle in Calais.