2Doc.nl ging in gesprek met filmmakers Sophie Dros, Nicolaas Veul en Bibi Fadlalla. Hoe kijken zij aan tegen representatie van de LHBTIQ+ gemeenschap in de docu-wereld? en hoe kijken ze nu naar hun film?

Nicolaas Veul kijkt terug op Pisnicht

Hoe is het gesteld met de representatie van homo’s in de docu-wereld?
‘Homo’s werden in films en documentaires voorheen vaak weggezet als ‘de vreemde ander’: degene die buiten de boot valt en wat te bevechten heeft. Ik merk dat er een nieuwe beweging gaande is, waarin documentaires vaker worden gemaakt vanuit het perspectief van minderheden zelf. Minderheden zijn niet meer het object maar vertellen hun eigen verhalen en onderzoeken hun eigen positie. Er staat een mooie documentaire op Netflix, Disclosure, over de representatie van transgender personen. Dat gaat over de vraag: wanneer mogen we onze eigen verhalen vertellen?

Heeft het maken van Pisnicht iets voor jou veranderd?
'Als ik naar plekken ga waarvan ik weet dat er mensen homofoob zouden kunnen zijn, ga ik daar niet hand in hand lopen. Mijn seksualiteit kan spanningen opleveren bij anderen. Dat is helaas nog de werkelijkheid. Als kind heb ik mezelf daar verantwoordelijk voor gevoeld. Er is iets aan mij dat raar of niet goed is. Dat is de reden waarom je in in de kast zit. Je denkt dat er iets mis is met jou omdat mensen homo ‘s als vreemd vies raar of gevaarlijk framen. Over die stille pijn gaat mijn film. Door deze film te maken, verwerkte ik ook een beetje mijn eigen jeugd. In de kast zitten klinkt bijna lief, maar het is psychologische overlevingsstrategie, als reactie op zware emotionele druk. De film heeft me ook activistischer gemaakt. Nu dat ik helder zie wat de impact is van homofobie, hoeveel gezichten het heeft, wil ik het ook graag veranderen.'

Zou je de film nu anders maken?
‘Ik vertel een verhaal aan mensen die daar soms niet op zitten te wachten. Toen ik stelde dat we het woord homo niet meer als scheldwoord moeten gebruiken, werden veel mensen boos. Ik was een zeikwijf. Daardoor ben ik me gaan afvragen hoe ik een verhaal het beste over kan brengen, zonder dat ik daarbij als zeikerd word weggezet.'

'Ik heb geprobeerd om niet mijn persoonlijke boosheid in de documentaire te stoppen, maar de fobie voor zichzelf te laten spreken. Bij de Black Lives Matter beweging zie je ook een rauwere boosheid. Dat vind ik ook sterk. Je kan homofobie en racisme niet vergelijken, maar er is sinds de Black Lives Matter veel aan het veranderen. Ik probeerde het heel netjes te doen, maar er is ook een andere vorm.  Misschien was ik er door deze tijdsgeest feller in gestapt. Het is een vraag die me veel bezighoudt, hoe emancipeer je anderen?'

Waarom moeten mensen Pisnicht zien?
‘Mensen weten soms niet waarom minderheden nu hun stem verheffen. Ze voelen zich beknopt in wat ze willen zeggen en niet. Wat is er zo erg aan het scheldwoord homo? Met Pisnicht wilde ik de effecten van al die kleine grapjes en scheldwoorden laten zien. Het is een reflectie op de cultuur waarin we leven. Ik denk dat de film je blik kan verruimen. Deze film gaat over homo’s, maar het verhaal erachter vertelt eigenlijk hoe moeilijk het kan zijn om als minderheid je stem te verheffen.’

Welke andere documentaires raad jij aan?
‘Ik heb erg genoten van I Am a Woman Now van Michiel van Erp, waarin een groep enorm ontroerende vrouwen wordt gevolgd die in hun jonge jaren als man door het leven gingen. Ook zou ik The Times of Harvey Milk aanraden, de eerste homoseksueel in Californië die een officiële openbare positie bekleedde. Hij had zo’n sterk karakter en had zo hard gevochten. Het is goed voor een nieuwe generatie om te weten welke gevechten al gevoerd zijn, en hoe ver we al zijn gekomen.’

Sophie Dros over Genderbende

Op wat voor manier ben jij destijds begonnen met Genderbende?
'Toen ik begon met de research voor Genderbende wist ik eigenlijk nog bijna niets over gender. Ik dacht je hebt ‘mannen’, ‘vrouwen’ en ‘transgenders’. Maar door het maken van de film is er veel veranderd. Zo ben ik heel anders gaan nadenken over gender en ook over stereotypering van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Ik kende het hele ‘gender spectrum’ nog niet, daar wist ik niet zoveel van.'

Zou je kunnen zeggen dat jouw film gaat over mensen die ‘genderfuide’ zijn?
'Iedereen identificeert zich met iets anders, sommigen identificeren zich met niets, anderen vinden het wel fijn om ergens bij te horen en zich wel met te identificeren met een bepaalde term.

Ik wilde niemand in de film in een hokje plaatsen. Het is voor de personages in de film een zoektocht. Die zoektocht wilde ik verbeelden. Daarom wilde ik de genderlijn ook zo tastbaar in de film, om te laten zien hoe abstract het is. Om te laten zien dat het voor iedereen anders is.'

Heb je het idee dat er iets veranderd is in de maatschappij sinds het maken van de film?
'Ja, dat idee heb ik zeker. Niet dat dat door mijn film komt, maar ik denk dat het onderdeel is geweest van belangrijke stroming. Sinds de film is er meer aandacht gekomen voor genderneutrale toiletten bijvoorbeeld, en ook mensen die anders worden aangesproken in de trein.'

Jouw film kwam dus precies op het juiste moment?
'Ik weet niet of het echt één moment is, ik zie het meer als een golf. De film heeft op veel internationale festivals gedraaid, daar is de film gezien door mensen uit landen waar dit nog een enorm taboe is. De film draaide daar ver voordat het maatschappelijke gesprek erover is ontstaan. Zo draaide de film laatst nog op een klein undergound festival in China, ik kreeg daar heel veel positieve reacties toen van.'

Zou je de documentaire nu anders maken? Is er een thema wat nu urgenter is?
'Ik ben zo lang met Genderbende bezig geweest, dat ik nu niet meer objectief naar dit onderwerp kan kijken. Ik zou daarom niet zo snel nog een film maken over dit onderwerp. Wel ben ik nu bezig met een film over feminisme. Ergens is dat thema vergelijkbaar maar toch is het ook heel anders. Ik moet daarom ook weer veel aan Genderbende denken de laatste tijd.'

Moeten mensen jouw film nog zien, of is het al een uitgekauwd onderwerp?
'Het is zeker geen uitgekauwd onderwerp. En bovendien vind ik het nog steeds een prettige film, ik ben best wel trots. De documentaire bespreekt op een laagdrempelige manier een heel belangrijk onderwerp. Het is weinig ‘vingerwijzend’ en er zit ook geen boosheid in. De zoektocht en de humor staat voorop, terwijl de film ook zeker over onbegrip gaat.

Ik vond de openheid belangrijk ook al is dat soms lastig bij dit soort onderwerpen. Dat merk ik ook bij racisme en bij de LHBTQ+-scene, het is moeilijk om daarover te praten omdat je dingen makkelijk dingen verkeerd kunt zeggen.'

Welke andere queer-documentaire vind je dat alle andere mensen moeten zien?
'Ik heb heel veel gekeken maar vind de serie Transparent wel echt een aanrader.'

Bibi Fadlalla over Father Figure

Hoe kijk je aan tegen representatie van de LHBTI gemeenschap in documentairefilms?
‘Mijn documentaire ‘Father Figure’ gaat onder andere over Guilliano, iemand die niet zeker over zichzelf was totdat hij de dansstijl voguing ontdekte. Veel Nederlandse documentaires over homoseksualiteit hebben het witte mannelijke perspectief. Met mijn film wilde ik daar een ander geluid laten horen, door de camera te richten op een jonge zwarte homoseksuele man. Er zijn weinig Europese documentaires vanuit dit perspectief, al denk ik wel dat dit steeds meer begint te komen. Mijn film draaide vorig jaar bij Sheffield Docfest in Engeland. Daar zag ik ook andere films met meer gaypersonages. van kleur. Je kan het een niet los zien van het ander. Gay zijn in Caribische culturen is bijvoorbeeld anders dan gay zijn bij je Hollandse ouders. Ik vind het belangrijk dat die verhalen ook verteld worden.’

Heeft jouw film iets voor jou veranderd?
‘Ik ben door het maakproces gaan inzien dat ik niet vrij ben als anderen dat niet zijn. We voeren een gezamenlijke strijd, en dat gaat ons allemaal aan.’

Wat wil je met je film vertellen?
‘De film gaat over het gevoel om onzichtbaar te zijn, waarbij je in de buitenwereld als een gevaar wordt gezien en wordt uitgescholden. Maar ook dat je een veilige plek hebt waar je wél jezelf kan zijn, en hoe belangrijk dat is. In dit geval is dat de ballroom. Dat is voor veel queer mensen van kleur een realiteit.’ 

Waarom moeten mensen jouw film zien?
‘Mensen moeten helemaal niets, maar ik denk dat deze film voor een brede doelgroep interessant is om te kijken. Je hoeft ook niet zo veel van de ballroom-wereld te weten. Al is het ook geen film waarin ik alles uitleg. Ik hoop wel dat mensen geïnteresseerd raken in het onderwerp, en er zelf meer over willen opzoeken.’

Welke andere documentaire zou jij aanraden?
‘Ik zou Tongues Untied van Marlon Riggs (1989) aanraden. Het is een van de eerste persoonlijke films van een zwarte maker die racisme en homofobie aankaartte in zowel witte als zwarte gemeenschappen. Hij was iemand die zich daar allebei niet in thuis voelde. Hij vond dat zwarte homoseksuele mannen zich moesten verenigen. Hij had een behoefte om die gemeenschap ook in de filmwereld een stem te geven.’

Waar ben je nu mee bezig?
‘Ik zit nu middenin de eindmontage van mijn nieuwe film over Raquel van Haver, een jonge Amsterdamse kunstenaar. Het gaat over de vraag waar je thuis is, hoe je je eigen familie kan creëren.’