Het is geen makkelijke geschiedenis die te vangen is in één duidelijk verhaal. Het uiteenvallen van Joegoslavië, de afslachting van duizenden moslims in Srebrenica en de betrokkenheid van Nederland in het hele conflict. Hoe zit het nou precies?

1. Weerzien in Pristina

Hans Hermans en Martin Maat deden eind jaren negentig verslag van de oorlog in Kosovo. De persoonlijke verhalen van de mensen op de vlucht die Hermans en Maat destijds optekenden, maakten grote indruk op hen en hebben hen nooit meer losgelaten.

Nu, twintig jaar later besluiten zij na een verrassend bericht uit Kosovo terug te keren op zoek naar de hoofdpersonen uit de reportages van toen. Zouden ze nog leven? En welke impact heeft de oorlog op hun leven gehad? 

Weerzien in Pristina is een indringende documentaire over verdriet, veerkracht, diepe littekens door het verlies van dierbaren, maar ook over liefde in tijden van oorlog. 

Regie: Hans Hermans en Martin Maat

2. Waarom Srebrenica moest vallen

De Bosnische moslimenclave Srebrenica werd op 11 juli 1995 veroverd door de troepen van generaal Ratko Mladić. Nederlandse Dutchbat-militairen die onder VN-vlag in de enclave gestationeerd waren konden dit niet voorkomen. In de dagen die volgden werden meer dan achtduizend moslimmannen vermoord.

Waarom kwam er destijds geen NAVO-luchtsteun? Was het gebrek aan voorkennis? Of was er iets anders aan de hand tijdens de grootste massamoord in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog?

Regie: Bart Nijpels en Huub Jaspers

3. Crazy

Crazy is een documentaire over de herinneringen van een aantal Nederlandse blauwhelmen aan verschillende oorlogsgebieden. Het zijn herinneringen die onlosmakelijk verbonden zijn met bepaalde muziek die hen troost gaf in de vreemde gebieden waar zij vochten.

De film toont de vrijwel niet te evenaren troostende kracht van muziek, vaak zelfs een middel om te overleven, in een situatie waarin jonge mannen en vrouwen geconfronteerd worden met onbekende gevoelens van angst en gemis. 

De film maakt een reis langs Libanon, Cambodja en ex-Joegoslavië - om te eindigen bij Srebrenica in 1995. Ondersteund door homevideo's, foto's en archiefmateriaal, vertellen de soldaten hun vaak verbijsterende verhalen over verantwoordelijkheid, ontsteltenis, angst, liefde, totale onmacht en de dood.

Regie: Heddy Honigmann

4. My own private war

Hoe kom je in het reine met je oorlogsverleden en hoe zorg je ervoor dat je je kinderen er niet mee belast? In de persoonlijke documentaire My own private war probeert maakster Lidija Zelovic een antwoord te vinden op die vraag.

Zelovic groeit op in Sarajevo, toen nog Joegoslavië. In 1993 vlucht ze naar Nederland. Als oorlogscorrespondent voor o.a. de BBC en later als filmmaakster probeert ze dichter bij de waarheid achter oorlog te komen.

Vrienden en familieleden gedragen zich anders, ook nu de oorlog al lang is afgelopen. Wat is er met hen gebeurd? Tijdens het maken van de film komt Zelovic steeds meer tot de overtuiging dat de eigenlijke oorlog in mensen zelf woedt, ook in haar.

Regie: Lidija Zelovic

5. Zomerrust Srebrenica

Het is nu precies 25 jaar na de val van Srebrenica. Rob Zomer was soldaat van Dutchbat III in de vredesmacht naar Bosnië in 1995. Toen de enclave rond 11 juli 1995 viel, zag Zomer duizenden vluchtelingen die aan hun lot werden overgelaten. 

In 2008 besloot hij naar Srebrenica te verhuizen. Hij bouwt daar aan 'Zomerrust', een bed and breakfast voor veteranen die rust proberen te vinden met het verleden wat hen altijd bij zal blijven.

Regie: Prisca van der Mullen

6. Door de ogen van Arna

De jonge Bosnisch-Nederlandse architecte Arna Mačkić bouwt vanuit een ideaal: een inclusieve samenleving. Ze groeide op dichtbij Mostar, een plaats in Bosnië-Herzegovina.

Tijdens de oorlog in de jaren '90 ontvluchtte haar gezin het land en vestigden zij zich in Nederland. Door haar oorlogsverleden weet Arna hoe belangrijk architectuur is voor het leven in een stad. In het straatbeeld van veel steden in Bosnië is namelijk te zien wie er wel welkom is en wie niet, waardoor bevolkingsgroepen gesegregeerd leven.

Arna streeft dus voor een inclusieve publieke ruimte waarin alle soorten mensen en bevolkingsgroepen zich op hun gemak voelen. Maar wanneer ze haar visie probeert te realiseren, stuit ze op tegenwerking van de gevestigde orde.

Regie: Frederick Mansell en Laurens Samsom

7. The trial of Ratko Mladic

Op 22 november 2017 wordt de Bosnisch-Servische legergeneraal Ratko Mladic schuldig bevonden aan genocide en misdaden tegen de menselijkheid en tot levenslang veroordeeld.

Mladic was in de jaren negentig van de vorige eeuw één van de beruchtste hoofdrolspelers in de Bosnische oorlog. Zijn naam was synoniem aan de moord op meer dan 7000 moslimmannen en -jongens in Srebrenica in 1995.

The trial of Ratko Mladic volgt het proces tegen Mladic van 2012 tot de uitspraak in 2017. De filmmakers kregen volledige toegang en weten zo een zwarte bladzijde uit de Europese geschiedenis te reconstueren.

Regie: Henry Singer en Rob Miller

8. De verloren stad

De kapsalon, de bakker, de school, de kroeg, de politiepost, alles werd vernietigd in de Joegoslavische oorlog. In de Bosnische stad Bosansko Grahovo kun je alleen maar leven als je weet hoe bruisend het bestaan er ooit was. Zodat je de lege straten kunt vullen met de herinneringen aan hoe het was en de hoop op wat de toekomst brengt.

Britta Hosman maakte in 2010, samen met de inwoners van Bosansko Grahovo, een film over hun bestaan. De verloren stad brengt op indringende wijze over hoe het voelt om hier van dag tot dag te leven. Het is een ongewoon portret van een stad en haar inwoners: scherp en tegelijkertijd sprookjesachtig, vol Balkan-cynisme en Joegoslavische humor.

Regisseur: Britta Hosman

9. De strijd om het Srebrenica Museum

Na de val van de enclave Srebrenica neemt Nederland het initiatief voor een herdenkingscentrum in het voormalige Dutchbat-hoofdkwartier. Omdat de Bosniërs de officiële opdrachtgevers zijn, moet alles wat de Nederlanders doen worden geaccordeerd door verschillende groepen nabestaanden in Bosnië-Herzegovina.

Met name de ‘weduwen van Srebrenica’ staan vijandig ten opzichte van de Dutchbat-veteranen. Daarmee wordt het maken van een objectieve en historische verantwoorde tentoonstelling een lastige opgave.

De strijd om het Srebrenica Museum is het verslag van een proces dat soms stuitend is, maar vaak ook tragi-komisch en ontroerend. Uiteindelijk is het bevredigend omdat het lukt door alle tegenstellingen en uiteenlopende visies heen de geschiedenis weer te geven.

Regie: Kay Mastenbroek

Lees, kijk en luister ook: