27 april is het Koningsdag, een jaarlijks groot feest voor alle Nederlanders. Dit jaar is extra bijzonder omdat Koning Willem-Alexander vijftig wordt. Behalve zijn verjaardag viert Nederland indirect ook de huidige constitutionele monarchie waar we in leven. Wat houdt dat precies in? En wat vinden voor- en tegenstanders daarvan?
Een monarchie is een vorm waarbij één persoon, de monarch, de macht heeft. Dat is in Nederland niet het geval, want ons land kent sinds 1848 een parlementaire constitutionele monarchie. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor België. Een parlementaire constitutionele monarchie houdt in dat de koning bevoegdheden deelt met de ministers en het parlement, dit staat vastgelegd in de grondwet (de constitutie). In de praktijk is de macht van de koning in Nederland zeer beperkt en dragen de ministers verantwoordelijkheid voor wat de koning doet.
Bekijk hier de filmpjes van RTL Nieuws waarin verder wordt uitgelegd welke macht ons koning precies heeft.
Heeft de monarchie nog toekomst in de 21ste eeuw? In dit artikel in NRC Handelsblad geeft Prof. H.J.L. Vonhoff, oud-commissaris van de koningin in Groningen, vijf redenen voor het bestaansrecht van onze monarchie.
In Trouw worden de voordelen van de monarchie geschetst aan de hand van de Duitse politieke situatie: 'Ik hou van het ceremoniële presidentschap, zoals Duitsland dat heeft. Een Bondspresident die zichtbaar, symbolisch en verbindend is, maar weinig macht ten toon kan spreiden.''..''Als je zowel politieke macht moet uitoefenen als symbolisch staatshoofd zijn, kun je niet boven de partijen staan. Nederland heeft zo'n president als in Duitsland niet nodig, want het heeft het koningshuis.'
Het koningshuis staat voor veel mensen voor verbondenheid. Dat gevoel gaat al decennia terug. In de filmpjes hieronder zie je hoe Koninginnedag er eind jaren '60 en begin jaren '70 uit zag.
Hoogleraar Cultuurwetenschappen Hans van den Bergh voert in Vrij Nederland een uitvoerig betoog tegen de monarchie. ‘Het bestaan van het koningshuis werkt politieke versluiering, hypocrisie en opportunisme in de hand.’
Nederland is het grootste deel van zijn geschiedenis een republiek geweest, schrijft Max Westerman. 'Het is te hopen dat we die republikeinse traditie weer volop gaan omarmen.' Lees zijn betoog op de site van Volkskrant.
Arjen Lubach is een van de meest bekende hedendaagse tegenstanders van de constitutionele monarchie. Hij riep zichzelf in het programma Zondag met Lubach tot Farao der Nederlanden uit en ontkrachtte in NRC tien veelgenoemde argumenten voor de monarchie.
Er zijn diverse voorbeelden van demonstraties tijdens evenementen waarbij het Koninklijk Huis aanwezig is. De bekendste hiervan is waarschijnlijk die van de waxinelichthoudergooier tijdens Prinsjesdag, maar ook studente Joanna is een anti-monarchist die bij velen bekend is. In onderstaande filmpjes meer over deze demonstraties en de manier waarop daarmee omgegaan is door politie en justitie.
Over diverse leden van de koninklijke familie zijn documentaires gemaakt. Bekijk hier films over de meest recente koning(in)nen en prinsen.
Prinses Máxima groeide in de afgelopen jaren uit tot het populairste lid van het Koninklijk Huis. Tegelijkertijd is Máxima een moderne vrouw die het moederschap combineert met een maatschappelijke carrière. Bekijk hier een inkijkje in het leven van de vrouw van het huidige staatshoofd.
In 2012 waren Willem-Alexander en Máxima tien jaar getrouwd. Filmmaker, muzikant, kleinkunsternaar en verhalenverteller Leon Giesen maakte dit persoonlijke portret voor de NOS waarin hij de hoogtepunten van de tien voorgaande jaren bundelde.
Prins Bernhard zur Lippe Biesterfeld en de republikeinse hoofdredacteur Martin van Amerongen konden uren met elkaar doorbrengen. Ze mochten elkaar, en de prins was openhartig. De hoofdredacteur schreef er een stuk over en liet zich er over interviewen voor de televisie. Bekijk in Andere Tijden het interview tussen de twee (inmiddels overleden) heren.
Het boek 'Bernhard. Een verborgen geschiedenis' geeft een historische reconstructie van de Duitse jeugd van Prins Bernhard. Van der Zijl deed hiervoor vijf jaar lang onderzoek in de archieven van onder andere Bernhards Duitse familie en zijn middelbare scholen, en sprak met vrienden en bekenden uit zijn Duitse tijd. Ze promoveerde op het onderzoek. NOS-verslaggever Arjan Nieuwenhuizen sprak Van der Zijl en ging terug naar Wojnowo, de plek waar Bernhard opgroeide. Bekijk in deze documentaire ook uniek privébeeldmateriaal van Bernhard zelf, gemaakt tijdens zijn jeugd en de eerste jaren met prinses Juliana.
''Ik voel mij hier thuis en dit is mijn land.'' Na een moeilijke start als Duitse geliefde van prinses Beatrix groeide prins Claus later uit tot een geliefd en onomstreden lid van het koninklijk huis. In deze documentaire een overzicht van de hoogte- en dieptepunten uit zijn leven.
Koningin Beatrix was een hardwerkend en formeel staatshoofd, die haar menselijke kanten voor haar onderdanen zorgvuldig verborgen hield. Een zoektocht naar de emoties en drijfveren van ons voormalige staatshoofd. Naast dat van haar zélf, legt Michiel van Erp de hoogte- en dieptepunten vast uit het leven van een aantal naamgenoten - Bea's, Trixen of Beatrixen.
Documentaire over koningin Juliana naar aanleiding van een nieuwe biografie. Via archiefbeelden en interviews biedt Juliana, geen gewone koningin een nieuw perspectief op de geliefde koningin.
Media en het koningshuis hebben een bijzondere verhouding. Er zijn door de jaren heen verschillende week- en maandbladen in het leven geroepen om het reilen en zeilen van de koninklijke familie in Nederland en het buitenland op de voet te volgen. Deze succesvolle bladen zijn niet de enige bronnen die het delen wanneer Amalia haar eerste stap binnen een nieuwe school gezet heeft, ook diverse omroepen en kranten berichten enthousiast over nieuws rondom het Koninklijk Huis. De Mediacode is opgericht om de persoonlijke levenssfeer van de leden van het Koninklijk Huis te beschermen. Hoe kritisch zijn kranten en televisieprogramma's op het nieuws rondom de koninklijke familie? Onderstaande artikelen laten zien hoe media met nieuws omgaat en leveren hier ook kritiek op.
De Belgische correspondent Steven de Foer is buitengewoon verbaasd over de slaafsheid van de Nederlandse pers tegenover het koningshuis. (zie ook het filmpje rechts). De geschiedenis leert inderdaad dat de Nederlandse pers een rare verhouding heeft met het koningshuis. Maar veel daarvan is te wijten aan het spanningsveld tussen ministeriële verantwoordelijkheid en persvrijheid.
Onthullingen rond het Koninklijk Huis komen vaak moeizaam tot stand. Tegels lichten rond het koningshuis is namelijk gemakkelijker gezegd, dan gedaan. In Argos een gesprek over onderzoeksjournalistiek naar de handel en wandel van de monarchie in Nederland, België en Engeland.
In vroegere jaren deden de omroepen afwisselend een verjaardagswens aan de koningin. Dit verliep niet in alle gevallen geheel vrijwillig en in 1986 werd de VPRO onder druk gezet om de wens uit te spreken. Dat deed de omroep niet zonder tegenzin.
Het fotograferen van het Koninklijk Huis is in de tijd van Koningin Juliana een lieflijke chaos van geven en nemen. In de tijd van Beatrix worden, bij de invoering van de Mediacode, de teugels van de RVD strakker aangetrokken. In deze aflevering van Andere Tijden staat de omgang van de media met het Koninklijk Huis door de jaren heen centraal.