'Wat zeggen documentaires over ons en de wereld waarin we leven? Laten we de proef op de som nemen met enkele recente films. Is dit bijvoorbeeld een tijd waarin we in onze ‘kracht’ moeten gaan staan? Op basis van Nu verandert er langzaam iets zou je dat wel zeggen. Dit intrigerende portret van Coachend Nederland zit vol met lekkere jeuktaal. Intrinsieke motivatie. Trechteren. In je hoofd zitten. Rood gedrag. Je boosheid pakken. Vertaalslag. Rugzak. Even parkeren.
Maandelijks belicht de notoire veelkijker Helmut Boeijen de opvallendste documentaires van de voorbije maand en tipt hij enkele toppers die binnenkort te zien zijn.
Jeuktaal, maar bepaald geen jeukfilm. Vanaf een vast camerastandpunt kijkt filmmaakster Menna Laura Meijer naar allerlei soorten sessies van de ‘aandachtsindustrie’. Er worden families opgesteld, kaarten uitgezocht, pionnen neergezet, varkens gemasseerd en dronkenlappen gearresteerd. En gepraat. Eindeloos veel gepraat. Omdat de mens maakbaar is – of denkt te zijn – en móet groeien. Het is een ronduit fascinerend schouwspel. Dit zijn wij, Nederlanders. Blijkbaar.
De maakbaarheid van het leven is, op een geheel andere manier, ook zichtbaar in het ronduit overweldigende Genesis 2.0. Filmmaker Christian Frei belicht daarin wetenschap die voor God speelt. Van het combineren van bestaande diersoorten – men neme bijvoorbeeld de gaap of een lijger– tot het klonen van overleden huisdieren. Want zo zijn wij, mensen. Altijd op zoek naar manieren om de wereld naar onze hand te zetten. Maar willen we echt een ‘kouderesistente olifant’?
Frei volgt tevens een groep jagers die is afgereisd naar het onherbergzame Siberische poolgebied, om daarop zoek te gaan naar een mammoet. En als ze daarvan toevallig levende cellen weten te vinden, lijkt ook het reanimeren van dit allang uitgestorven dier geen brug te ver. Om over het reproduceren van mensen nog maar niet te spreken. ‘Zouden we dat eigenlijk mogen willen?’, vraag je je af na deze onrustbarende film, die je eerst helemaal overrompelt en daarna gegarandeerd voor dagen denkwerk zorgt.
Of hebben we, als gewone stervelingen, eigenlijk het liefst helemaal niets te willen? Dat er voor ons wordt beslist. Die vraag wordt in elk geval opgeroepen door The Edge of Democracy. In deze film (te zien op Netflix) vertelt de Braziliaanse filmmaakster Petra Costa haar eigen familieverhaal. Zij stamt uit een geslacht dat van oudsher over macht en kapitaal beschikte, maar heeft ouders die zich daarvan juist los hebben gemaakt. In de jaren dat Brazilië een dictatuur was bracht hen dat gedurig in de problemen. Net als de latere presidenten van ‘hun’ linkse Arbeiderspartij, Lula en Dilma.
Van héél dichtbij volgt Costa nu hoe deze politici in het nauw worden gedreven en de weg wordt vrijgemaakt voor de (extreem-)rechtse leider Jair Bolsonaro. Deze documentaire is angstaanjagend én herkenbaar. Diverse ontwikkelingen, zoals de roep om een harde hand en het gemak waarmee basisregels van de democratie met voeten worden getreden, zijn ook in een Nederlandse context waar te nemen. Uiteindelijk zegt Costa dus iets wezenlijks over onze tijd en de fragiliteit van democratie. Dit is, kortom, een film die ertoe doet en die je móet zien.
Bij Veearts Maaike (te zien in de bioscoop) botsen theorie en praktijk, op een geheel andere schaal, eveneens met elkaar. De papieren werkelijkheid van Den Haag en Brussel staat soms haaks op de no-nonsense mentaliteit van het Groningse platteland, waar boeren en een jonge dierenarts op zoek blijven naar de menselijke maat. In een wereld die vergeven dreigt te worden van techniek en regeltjes.
De kalme film van Jan Musch en Tijs Tinbergen is echter op z’n mooist als de jonge, ambitieuze vrouw van de wereld en één van de vele mannen die zijn gevormd door het Groningse platteland met leven en dood worden geconfronteerd. Als er een kalfje wordt geboren of een geliefd dier sterft, openbaart zich een opmerkelijke vertrouwdheid tussen arts en boer, intimiteit wellicht, die natuurlijk nooit wordt uitgesproken.
Een soortgelijke band, ditmaal tussen leerkracht en leerling, ontstaat zo nu en dan ook in America to Me (vanaf 12 augustus op NPO2). In deze hartveroverende documentaireserie maken twaalf leerlingen van een gemêleerde middelbare school in Chicago zich op voor hun entree in de grotemensenwereld. Ras speelt daarbij een sleutelrol. Wat de school ook probeert, de cijfers van zwarte tieners blijven achterlopen.
Met deze pijnlijke constatering, die ook wel eens voor Nederland zou kunnen gelden, valt natuurlijk niet te leven. Maar hoe zorgen al die betrokken leerkrachten en ouders ervoor dat de jongeren, waarvan je als kijker echt een beetje gaat houden, uiteindelijk in hun ‘kracht’ komen te staan? Regisseur Steve James probeert in deze hele fijne serie een genuanceerd antwoord te formuleren, zoals documentairemakers dat nu eenmaal plegen te doen. Over een wereld waarin uiteindelijk weinig écht zwart of wit is. Eerder grijs. Of – liever nog – alle kleuren van de regenboog.
Een wereld ook, met mensen die overlopen van de goede bedoelingen – al zijn die geen garantie voor succes.'
Gegroet,
Helmut
©
Helmut Boeijen / 2Doc
Helmut Boeijen werkte jarenlang als journalist en televisiemaker. Tegenwoordig is hij docent aan de Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg, waar hij is gespecialiseerd in documentaires en portretten. In zijn wekelijkse documentairenieuwsbrief De DocUpdate bespreekt Helmut documentaires die online of op televisie zijn te zien.
Abonneer je hier op zijn nieuwsbrief 'De DocUpdate' om wekelijks op de hoogte te worden gehouden.
