Boeijen bekijkt 't: Uppers & Downers

De longitudinale benadering van Up wordt tegenwoordig alom toegepast. Van Up-varianten in allerlei verschillende landen tot een voortijdig afgebroken Nederlandse afgeleide (Generatie 2010) over zes opgroeiende kinderen en hun ouders, en speelfilms gebaseerd op hetzelfde concept, zoals Boyhood. Er blijven intussen documentaires verschijnen die een aanzienlijke periode proberen te bestrijken en tussentijds de balans opmaken.

Neem bijvoorbeeld het fijngevoelige Heartbound, een Deense film over Thaise importbruiden. De docu is een vervolg op Fra Thailand Til Thy uit 2007, waarin Janus Metz en Sine Plambech (die zelf overigens ook een stel zouden worden) observeerden hoe Deense vrijgezellen in Thailand een levensgezel probeerden te vinden. Deze opvolger peilt elf jaar later of zo’n verstandshuwelijk tussen twee mensen met een totaal andere achtergrond eigenlijk kans van slagen heeft.

Met enige goede wil zou je Sprekend Nederland, de nieuwste film van John Appel, kunnen zien als een geactualiseerde versie van Bert Haanstra’s Alleman. In deze documentaire uit 1963, die nog altijd in de top tien van best bezochte Nederlandse bioscoopfilms staat, tekende de vermaarde regisseur met een lichte toets de gemoedstoestand op van wat toen vast nog een kikkerlandje werd genoemd. 35 jaar later heeft Appel een aanmerkelijk weerbarstigere natie aangetroffen, die hij een stem geeft met een afgewogen labyrint van toespraken en speeches.

Een ander beeld van datzelfde land, van een bevolking die op allerlei verschillende manieren op zoek is naar zingeving en zich daarbij laat coachen en trainen, is vervat in de intrigerende Menna Laura Meijer-film Nu verandert er langzaam iets. De film werd op het IDFA bekroond met de Dutch Documentary Award en is vanaf 21 maart in de bioscoop te zien. Over de ‘aandachtsindustrie’. Intrinsieke motivatie. Rood gedrag. Je boosheid pakken.

In Lost Boys: Bloods Forever portretteerde filmmaker Margit Balogh in 2011 enkele leden van de Rotterdamse afdeling van de jeugdbende The Bloods. Één van hen is nu de hoofdpersoon van de vervolgfilm Lost Boys, 5 jaar later. De bokkige Demo heeft zich losgemaakt van zijn (semi-)criminele kameraden, maar betaalt nog altijd de tol voor zijn onstuimige verleden. Deze docu, op maandag 4 maart te zien op NPO2, maakt inzichtelijk hoe lastig het is om, als het water je aan de lippen staat, niet opnieuw de fout in te gaan. Jammer dat die andere bloedjes van jongens grotendeels ontbreken.

Sommige levens zijn zo goed gedocumenteerd dat je als kijker zelf je eigen Up-serie kunt samenstellen. Men neme bijvoorbeeld wijlen Michael Jackson. Op vrijdag 8 maart zendt NPO3 de documentaire Leaving Neverland uit. Daarin doen twee mannen, die als kind door de superster zouden zijn misbruikt, zeer gedetailleerd hun verhaal. De film, die onlangs in première ging op het Amerikaanse Sundance Film Festival, zorgde voor verontwaardigde reacties van Jackson-fans.

Ooit, zo laten YouTube-filmpjes van The Jackson 5 zien, was Michael zelf een onweerstaanbaar jongetje, onvoorstelbaar getalenteerd bovendien. Via Spike Lee’s Michael Jackson’s Journey From Motown To Off The Wall (2016) en Bad 25 (2012) is vervolgens Jacksons ontwikkeling tot soloartiest en superster te reconstrueren. Living With Michael Jackson, een wat onsmakelijk portret van Martin Bashir uit 2003, laat diens verwording tot een volledig verwrongen versie van zijn jeugdheld Peter Pan zien. Die man, in werkelijkheid een beschadigd kind van dik in de veertig, zou toentertijd dus kinderen hebben misbruikt? De televisie-uitzending van Leaving Neverland, zo durf ik wel te voorspellen, zal niet geruisloos voorbijgaan.

Intussen ben ik erg benieuwd naar het thematisch verwante Untouchable. Over de Januskop van de #metoo-beweging, filmproducent Harvey Weinstein. Als hij hoofdpersoon was geweest van de Up-serie zou hij tot en met 63Up buiten schot blijven en kunnen doorgaan voor een man met het (film)hart op de goede plaats. Pas daarna zou de afrekening komen, in de vorm van talloze beschuldigingen van seksuele intimidatie en misbruik, die nu dus ook in een documentaire zijn vervat.

Tijdens de uitreiking van de Oscars, waarbij hij regelmatig in de prijzen viel, is Weinstein tegenwoordig persona non grata. Hij zag dus niet hoe de ultieme klimfilm Free Solo, niet geheel onverwacht, werd verkozen tot beste documentaire. Period. End Of Sentence, over de verspreiding van maandverbandmachines in een arme Indiase regio en nu al te zien op Netflix, won de Oscar voor beste korte documentaire.

De Up-serie moest het tot dusver doen zonder Academy Award. Terwijl geen documentaireserie dichter bij het gewone leven van gewone (westerse) mensen is gekomen. Waar tegenwoordig complete mensenlevens worden gedocumenteerd, resteerde daarvan nog niet zo lang geleden niet meer dan een handvol foto’s of een enkel schilderij.

Juist daarom is de Up-serie zo bijzonder. En juist daarom ook zou dat bijzondere gevoel bij toekomstige projecten wel eens kunnen verdwijnen. Want krijgen hoofdpersonen als pak ‘m beet Kees Momma of Dennis van de dierenwinkel nog wel de kans om tijdelijk in de anonimiteit te verdwijnen?

Zodat ergens in ons collectieve bewustzijn langzaam de vraag begint te sluimeren: hoe zou het toch zijn met Uppers als Tony, Jackie of Neil? En, op de achtergrond, hoeveel afleveringen zijn de inmiddels 78-jarige regisseur Michael Apted nog vergund?

Gegroet,
Helmut'