Maandelijks belicht de notoire veelkijker Helmut Boeijen de opvallendste documentaires van de voorbije maand en tipt hij enkele toppers die binnenkort te zien zijn.

'Tussen het aanschuiven in talkshows door heeft een beetje beroemdheid inmiddels zijn eigen boek uitgebracht, een wereldhit op zijn naam staan én de hoofdrol gespeeld in z’n eigen documentaire. Zo verschenen alleen dit jaar al films over celebrities als Beyoncé, Diego Maradona en Dr. Ruth.

Roem en succes blijven een geliefd onderwerp, maar iedere filmmaker kiest zijn eigen insteek. Behandel je de held in kwestie met fluwelen handschoenen, schop je hem zo nu en dan eens ongenadig in de kloten of probeer je hem zelfs bij de enkels af te zagen? Dennis Alink hanteert zo’n beetje elk van deze technieken in zijn intrigerende portret Freek. Sleutelvraag: wanneer bereikt de cabaretier zijn uiterste houdbaarheidsdatum? Of ligt die, zonder dat hij het zelf doorhad, al enige tijd achter hem?

Intussen doet Alink een ferme greep in de grabbelton van driekwart eeuw Freek de Jonge. Dat zorgt zo nu en dan voor frictie, waarbij de filmmaker de grenzen opzoekt die zijn subject juist probeert te bewaken. De documentaire Freek (sinds donderdag 27 juni te zien in de bioscoop) is daardoor net als zijn hoofdpersoon: ambitieus, ongemakkelijk en (meestal) onverminderd boeiend.

Zo’n beetje de tegenovergestelde benadering is te vinden in de typisch Amerikaanse vleifilm, waarin een (semi-)beroemdheid tot welhaast bovenmenselijke proporties wordt opgeblazen. Neem The Black Godfather, een ode aan ‘de beste dealmaker uit de entertainmentindustrie’, Clarence Avant. In deze Netflix-docu draven bijvoorbeeld politieke kopstukken zoals Barack Obama, Jesse Jackson en Bill Clinton op. Zij kussen zó nadrukkelijk Avants ring dat het lachwekkend wordt. Clarence is niets minder dan een (halve) heilige, volgens deze film die werkelijk zo glad is als een aal in een emmer snot.

Ook Michiel van Erp zoekt de confrontatie niet met zijn hoofdpersoon. Toch is het eindresultaat van een totaal andere orde. Van Erp behandelt zijn hoofdpersoon, de gerenommeerde fotograaf Erwin Olaf, met respect en compassie. Erwin Olaf - The Legacy (te zien op 2Doc) is dan ook niet zomaar een ‘sentimental journey’ door leven en werk van een belangwekkende Nederlandse kunstenaar. Het is een film over een man die kampt met een ernstige aandoening, longemfyseem, en die beseft dat de tijd hem op de hielen zit. Elke ambitieus nieuw project kost meer kruim dan het vorige en zou wel eens het laatste in zijn soort kunnen zijn. Dat geeft dit boeiende portret een gevoel van urgentie.

Dat kan ook Untouchable, een documentaire over de beruchte filmproducent Harvey Weinstein, niet ontzegd worden. Al was de man zelf waarschijnlijk liever achter de schermen gebleven. Gelukkig is in de afgelopen jaren nadrukkelijk de schijnwerper gezet op zijn onsmakelijke modus operandi: voor een hoofdrol in één van zijn speelfilms werden aantrekkelijke actrices, soms letterlijk, gedwongen met hem het bed te delen. Het seksuele roofdier wordt in deze #metoo-documentaire (te zien in de bioscoop) genadeloos ontleed, maar niet in z’n sociale context geplaatst. Alsof ‘Zweinstein’ het enige alfamannetje uit de entertainmentindustrie was dat zijn lusten ongegeneerd heeft mogen botvieren op jonge vrouwen.

Van een totaal andere orde is de Netflix-docu Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story By Martin Scorsese. Een film die aanvoelt als een lange busrit, met Dylan zelf achter het stuur, door de Verenigde Staten van 1975. Tijdens deze korte tournee was de zanger in topvorm, maar regisseur Scorsese heeft in de film daarover allerlei fictieve personages en herinneringen toegevoegd. Die zijn soms best geestig, maar worden nooit meer dan vermakelijke ballast. Zeker omdat de ‘mockumentary’ met bijna tweeëneenhalf uur sowieso erg ruim in z’n jasje zit.

© Michael Apted / vpro

Gelukkig is de aanwezigheid van Beroemde Nederlanders of Beroemde Buitenlanders nog altijd geen absolute voorwaarde voor een succesvolle documentaire. Elk willekeurig huis-, tuin- en keukenmens kan in principe uitgroeien tot een filmheld. Zoals bijvoorbeeld de heel gewone hoofdpersonen van de legendarische Up-serie (de nieuwste aflevering 63 Up is van maandag 8 tot en met woensdag 10 juli te zien op NPO2) gebeurde. Elke zeven jaar zijn ze even wereldberoemd – al ontbreekt, vooralsnog, een boek of wereldhit.

Gegroet,

Helmut'

© Helmut Boeijen / 2Doc

Helmut Boeijen werkte jarenlang als journalist en televisiemaker. Tegenwoordig is hij docent aan de Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg, waar hij is gespecialiseerd in documentaires en portretten. In zijn wekelijkse documentairenieuwsbrief De DocUpdate bespreekt Helmut documentaires die online of op televisie zijn te zien.

Abonneer je hier op zijn nieuwsbrief 'De DocUpdate' om wekelijks op de hoogte te worden gehouden.