“Ik werd de dag na het Brexit-referendum heel verbaasd wakker. Hoe had dit kunnen gebeuren? Maar nu ik deze film heb gemaakt verbaast het me eigenlijk helemaal niet”, aldus documentairemaker Misja Pekel. “Terugkijkend kun je al in de aanloop naar het Verdrag van Maastricht haarscheuren waarnemen die deze breuk aankondigden.”

Interview met regisseur Misja Pekel

Door Stefan Kruszel

In ‘De Europese droom’ reconstrueert Pekel samen met hoogleraar Europese geschiedenis en geboren Maastrichtenaar Mathieu Segers aan de hand van archiefbeelden de totstandkoming van het Verdrag van Maastricht. De ondertekening van het verdrag in de Limburgse hoofdstad 25 jaar geleden betekende het ontstaan van de Europese Unie. De beelden worden begeleid met voice overs van enkele politici en diplomaten die nauw betrokken waren bij de onderhandelingen. “Brexit vormde een aanleiding voor het maken van deze film maar de echte inspiratie begon eigenlijk pas echt toen we de Belgische oud-minister van Buitenlandse Zaken, Mark Eyskens, hadden gesproken. Wat een rasverteller”, legt Pekel uit.

Een project van mensen
“De film laat zien hoe het bureaucratische project dat de Europese Unie is ook vooral een project is dat bepaald werd en wordt door mensen. Er zit een hele emotionele kant aan het Europese project, dat lijken we wel eens te vergeten. Men dacht na de Tweede Wereldoorlog: emoties kunnen zoveel ellende veroorzaken. Daarom moest het Europese project ontdaan worden van elke emotie. Maar wij wilden laten zien dat dit helemaal niet het geval is. Het maakt juist heel erg veel uit wie er aan tafel zit.”

Een mooi voorbeeld van de emotionele kant van de Europese samenwerking die de documentaire laat zien is de manier waarop de verschillende regeringsleiders aankeken tegen de op handen zijnde Duitse eenwording. Met name Margaret Thatcher en Ruud Lubbers waren zeer huiverig voor de macht van een herenigd Duitsland. Toch nam Mitterrand het voortouw om zijn West-Duitse collega Helmut Kohl ervan te overtuigen dat de andere Europese leiders alles in het werk zouden stellen om zijn droom van een verenigd Duitsland waar te zullen maken. In de emotionele sfeer die hij hiermee creëerde werden ook de meer sceptische leiders meegezogen en werd zo de grootste stap naar Duitse eenwording gezet.

Deze emotionele kant is tegelijkertijd ook wat de Europese samenwerking volgens Pekel lastig maakt. “De emotie ligt voor een groot gedeelte nog steeds dichter bij de lidstaten en niet bij de Europese Unie. De verschillende culturen van de lidstaten kijken allemaal anders tegen Europa aan. Er is dan ook niet zozeer één Europese droom maar eerder meerdere Europese dromen. Het hangt ervan af aan wie je het vraagt en wanneer.”

Euromyths
De archiefbeelden tonen op de achtergrond ook een aantal bekende gezichten die we nu op de voorgrond terugzien. Zo zien we de huidige Britse minister van Buitenlandse Zaken, Boris Johnson in een bedenkelijke rol toen hij nog journalist was. “Je ziet dat Fake News niet iets is van de laatste jaren. Dat bestond toen ook al in de vorm van ‘Euromyths’ die onder meer door Johnson de wereld ingestuurd werden toen hij nog werkte als EU-correspondent voor The Daily Telegraph. Het bestuderen van archiefbeelden geeft bijzondere inzichten over wat er nu speelt. Zo zie je op de achtergrond al een jonge Angela Merkel en Jean-Claude Juncker zich aandienen. Dat zijn toch de mensen die nu aan de knoppen zitten.”

“We lijken soms te zijn vergeten waarom we de Europese Unie ooit hebben opgericht"

Misja Pekel

Herijking
Hoewel de voortekenen voor Brexit al in de jaren ’80 te zien waren zijn de argumenten die nu door voorstanders van Brexit aangevoerd worden ook opmerkelijk te noemen. “Eigenlijk was de ‘single market’ ook voor een groot gedeelte juist een Brits plan. Margaret Thatcher zag in het vrije verkeer vooral ook een mogelijkheid om meer handel te drijven en geld te verdienen. Ook van de uitbreiding van de EU met de landen ten oosten van Duitsland was Groot-Brittannië een grote aanjager om dezelfde reden. Toch zijn juist het vrije verkeer en de grote toestroom van migranten uit onder meer Oost-Europa nu een belangrijk argument van Brexiteers vóór de uittreding.”

“We lijken soms te zijn vergeten waarom we de Europese Unie ooit hebben opgericht. Nooit meer oorlog is natuurlijk een groot ideaal waar we allemaal achter staan. Maar als vrede vanzelfsprekend is, waarom zouden we Brussel dan nog nodig hebben? Waarom hebben we Europa en wat willen we ermee? We lijken het niet meer te weten. Laat staan dat we het weten uit te leggen aan de bevolking. De Val van de Muur was een moment van bezinning en herijking in Europa. Misschien moet Brexit ook wel weer zo’n moment zijn.”

"Ik ben een groot voorstander van denken in grijstinten"

Misja Pekel

Pleidooi voor denken in grijstinten
Pekel hoopt dat deze film helpt om het collectieve geheugen in Nederland weer even op te frissen. “Ik vind dat het een taak is van de publieke omroep om dit soort onderwerpen te behandelen. Anders loop je het risico dat de afstand tussen de burger en de EU nog groter wordt dan dat hij al is.”

“Ik maak me wel zorgen om de polarisatie in het debat”, zegt de documentairemaker. “Het debat lijkt niet meer gevoerd te kunnen worden zonder het ene uiterste of het andere uiterste te moeten verdedigen. Je bent ofwel vóór of tegen. Er wordt nauwelijks meer getolereerd dat er ook in grijstinten wordt gedacht of openlijk in het debat wordt getwijfeld. Terwijl ik een groot voorstander ben van grijstinten en twijfelen."

Misja Pekel is programma- en documentairemaker bij omroep HUMAN. Hij maakt hier naast documentaires onder meer ook het programma Medialogica.