Justus Uitermark: "De geest is uit de fles"

Hoewel dictator Mubarak in 2011 is afgezet, is de huidige macht in Egypte opnieuw in handen van het leger, dit keer onder leiding van Al-Sisi (VPRO Buitenland, 2014). Twee weken na de val van het totalitaire machtsregime van Ben Ali in Tunesië kwam het verzet in Egypte in opmars, met het Tahrir-plein als middelpunt voor demonstraties. Een relatief kleine groep mensen breidde zich binnen korte tijd uit tot een bijzonder omvangrijke protestbeweging. Waarom durfde men zich juist op dit moment tegen de dertig jaar heersende politieke macht te keren? Ook Mubaraks reactie in de vorm van grof geweld hield het protest niet tegen. Waar kwam het vrij plotselinge en publieke strijdvuur in de hoofden van Egyptenaren vandaan?
        Socioloog en expert op het gebied van sociale bewegingen Justus Uitermark legt aan de hand van de documentaire “Tahrir 2011” uit hoe deze maatschappelijke omwenteling heeft kunnen plaatsvinden.
 

Tot zover is er het regime dat overal invloed op uit wil oefenen, wat betekent dat zij verantwoordelijk wordt voor allerlei misstanden, en er is een kerngroep die zich hiertegen verzet. “En dan komt er een zeer interessant verschijnsel,” vervolgt de hoogleraar Sociale Bewegingen. “Een soort tipping point: allerlei mensen, die in eerste instantie niet geneigd waren tot demonstreren, zien dat anderen het wel doen en gaan het daarom ook doen.” Dit is een bekend principe uit de Sociologie. “Die kettingdynamiek komt ook in de documentaire duidelijk naar voren. Iedereen raakt bezeten van de menigte.”
        Maar niet alleen in Egypte of in het Midden Oosten is dit het geval. “Tegenwoordig zie je het bijvoorbeeld veel terug op internet. Mensen raken opgezweept omdat ze het idee hebben onderdeel uit te maken van een grotere menigte, een groter geheel,” aldus Uitermark.
 

“Het laatste dat ik opvallend vond aan de documentaire, en dat tevens typerend is voor sociale bewegingen,” concludeert hij, “is dat Tahrir een model was voor het Egypte van Morgen. “Wij creëren een staat in een staat,” beweert een demonstrant expliciet.” Een logische ontwikkeling volgens Uitermark: “Wanneer een volk dertig jaar lang onderworpen is aan een regime, heeft zij hoogstwaarschijnlijk geen idee hoe de samenleving anders ingericht zou kunnen worden. Dus ga je het ter plekke uitproberen door een mini-samenleving te creëren.” In zekere zin ontstaat er dan dus een soort laboratorium voor nieuwe maatschappijen. “Pre-figuration wordt dit ook wel genoemd. Waarbij identiteiten van de demonstranten veranderen dankzij verandering in samenleving en staat,” aldus Justus Uitermark.