Bajo la superficie

‘Ik houd niet echt van wie ik ben,’ vertelt Elkin aan een vriend, terwijl hij zich opmaakt voor de spiegel. Regisseur Tomas Ponsteen volgt in zijn documentaire ‘Bajo la superficie’ (‘Onder de Oppervlakte’) de Colombiaanse sekswerker Elkin, die onder andere naar Europa kwam om zijn (gender)identiteit te onderzoeken. Als kijker reis je mee langs de intiemste momenten uit zijn leven: naaktfotoshoots, online sekswerk vanuit hotels en kwetsbare telefoongesprekken met zijn moeder. Hoe was het om als filmmaker zo dichtbij te komen? 2Doc.nl besprak het met de talentvolle regisseur.

Hoe kwam het idee voor deze film tot stand?
‘Toen ik Elkin ontmoette via een vriendin, vertelde hij al vrij snel over zijn Colombiaanse achtergrond en over zijn baan als sekswerker. Ik raakte meteen gefascineerd door hem. Hij vertelde met trots over zijn nomadische bestaan. Vanwege zijn werk en omdat hij geen vaste verblijfplaats heeft, leeft hij echt van dag tot dag, niet wetend waar hij de volgende dag slaapt. Die vrijheid maakte mij in eerste instantie een beetje jaloers. We besloten vaker af te spreken, dat veranderde langzaam in researchgesprekken voor een documentaire.’

Was zijn nomadische bestaan de voornaamste reden dat je een film over hem wilde maken? 
‘Nee, de voornaamste reden was dat ik erg nieuwsgierig raakte door hoe timide en kwetsbaar hij overkwam. Dat terwijl de verhalen die hij vertelde over zijn werk en het feit dat hij helemaal alleen naar Nederland kwam juist van zo veel lef uitgingen. Dat contrast was een grote drijfveer voor het maken van de film, ik herkende mijzelf daarin. Ook ben ik zelf gay, waardoor ik graag een film maakte over een LHBTIQ+ gerelateerd onderwerp.’

Op wat voor manier herkende jij jezelf in dat contrast? 
‘Ik denk dat we allemaal weleens een masker opzetten in het dagelijkse leven. Ook ik voel me wel eens kwetsbaar, maar dat is niet zo snel aan mij te zien. Bij Elkin was die kwetsbaarheid juist heel zichtbaar. Daar draagt het constant onderweg zijn ook aan bij. Het heeft iets eenzaams als je geen vaste basis hebt.’

Interview gaat door onder de afbeelding

Over kwetsbaarheid gesproken: er zitten behoorlijk intieme scènes in je film. Stond Elkin er gelijk voor open dat je deze kanten van zijn leven filmde?
‘Elkin en ik kenden elkaar al een half jaar voor we gingen filmen. We spraken bijna wekelijks af. Toen het duidelijk werd dat ik een film over hem zou gaan maken, vond ik het lastig om te bepalen wat mijn positie als maker was in zijn leven.Ik wilde respectvol zijn en niet te veel van hem vragen. Dit gesprek ben ik al vrij vroeg met hem aangegaan, door constant vragen te stellen als: ‘Ik interpreteer dit zo, maar hoe is dat voor jou?’Ook deelde ik veel over mijn eigen leven. Er ontstond wederzijds vertrouwen, waardoor het filmen van dit soort scènes voor ons beiden niet oncomfortabel was. Bovendien ging mijn getalenteerde crew heel integer te werk, dat droeg bij aan een prettige sfeer.’

De film laat voornamelijk de eenzame kant zien van Elkins bestaan. Waarom focust de film op deze kant? 
‘Eigenlijk was het niet echt een keuze. Dat vind ik mooi aan documentaires maken: je weet nooit helemaal wat je kan verwachten. In totaal filmden we vijf dagen rond december en januari 2021. Zo rond de feestdagen miste hij zijn familie in Colombia meer dan normaal, daarom zat Elkin die draaidagen niet zo goed in zijn vel. Deze sfeer hebben we gevangen. Ik koos ervoor om er een trage, observerende film van te maken, zodat de kijker het gevoel van deze dagen echt kon ervaren.Elkin was die dagen op beeld erg rustig en verlegen, maar vanbinnen kon hij zich erg onbegrepen voelen. Die fellere binnenwereld kwam in de gefilmde scènes niet naar voren. Soms was zijn stem zelfs zo zacht dat we hem in de montage amper konden verstaan. Ik heb toen besloten door middel van poëzie deze onbegrepen gevoelens in de film te stoppen.’

Heeft hij dit gedicht zelf geschreven? 
'Nee! Het is geschreven door Laura Boog Posada. Ik vond het wel belangrijk om het met Elkin af te stemmen, zodat hij zich goed in de woorden herkende. Zelf vond ik het ook lastig om te bepalen of het gedicht de lading dekte omdat ik geen Spaans spreek. Ik moest heel erg vertrouwen op de vertaling. Het was sowieso een uitdaging om een film te maken in een taal die ik zelf niet spreek. Ik kon enkel inschatten wat er gebeurde op basis van mijn research en wat Elkin mij vooraf vertelde. Tussen de draaidagen door liet ik de Spaanse scènes steeds vertalen, zoals de telefoongesprekken met zijn moeder. Hierdoor wist ik waar ik de volgende draaidag op moest focussen.'

Interview gaat door onder de afbeelding

Het is een korte film, maar er komen veel thema’s voorbij: genderidentiteit, homofobie in Colombia, zijn familieband en zijn sekswerk. Hoe vond je hier een balans tussen? 
'Vanuit zijn werk konden we eigenlijk al die thema’s belichten. De naakte fotoshoot stond heel erg voor zijn kwetsbaarheid. Zijn genderidentiteit kan hij hierin onderzoeken door zowel in zijn mannelijk als zijn vrouwelijk ego dit werk te doen. In de gesprekken met zijn moeder komt hij niet eerlijk uit voor zijn werk en dat schetst dan weer die familieband. Zo valt het allemaal onder één paraplu.'

Tot slot: hoe is het nu met hem? 
'Goed! We hebben nog geregeld contact. Hij is nog steeds zoekende naar zijn identiteit en hoe hij zich tot zijn familie in Colombia verhoudt, maar daarnaast is het leuk om te zien hoe goed het met hem gaat. Zo werkt hij nu af en toe ook als schilder, heeft hij een nieuwe relatie en gaat zijn beheersing van Nederlands en Engels heel snel vooruit.'

Tomas Ponsteen (28) volgt de richting ‘Regie documentaire’ aan de Nederlandse Filmacademie. ‘Bajo la superficie’ maakte hij in zijn 3e jaar. Inmiddels zit hij in de montageperiode van zijn afstudeerfilm. Tomas is zelf als baby uit Brazilië geadopteerd. In zijn documentaire onderzoekt hij onder andere of het wel eerlijk is tegenover zijn biologische moeder dat hij zelf niet naar haar op zoek gaat. Hij spreekt Braziliaanse moeders die wanhopig op zoek zijn naar hun vermiste kinderen die zijn afgestaan voor adoptie, soms onvrijwillig. Zijn afstudeerfilm gaat in oktober in première in het Eye Filmmuseum in Amsterdam.