Nederland telt ongeveer een kwart miljoen jongeren met een Wajong-uitkering. Zoals Niels. Hij werkt voor minder dan een minimumloon en zonder perspectief op een vast dienstverband.
In de 2Doc Talent-documentaire Niels wordt duidelijk hoe Niels zich beweegt te midden van een complexe constructie van werkgever, detacheerder en overheid. Hij wordt constant van het kastje naar de muur gestuurd en raakt steeds meer ontmoedigd. Hoe kan hij ooit uit dit doolhof komen?
Regie: Hannah Padding
Niels Padding (l) en Hannah Padding (r)
De broer van regisseur Hannah Padding, Niels, kreeg als klein jochie een hersentumor. Door resterende hersenschade leeft hij met een beperking. Hij heeft daardoor recht op een Wajong-uitkering en werkt naar vermogen onder de participatiewet. Hoewel dit mooie regelingen zijn, op papier, kennen ze een aantal gebreken in praktijk. Niels worstelt hiermee. Hannah besloot daar een documentaire over te maken: Niels.
Hoe kwam je op het idee om een documentaire over Niels te maken?
Hannah: ‘Mijn ouders kwamen er een keer niet uit toen er iets mis was met Niels’ loonstrook. Ik bood aan om het uit te zoeken maar liep ook al vrij snel vast. Dit was moeilijker dan verwacht. Na een aantal belletjes met verschillende instanties was ik nog geen stap verder. Ik kreeg daarnaast de indruk dat de mensen bij Randstad en het UWV het zelf ook ingewikkeld vonden. Zo ontstond uiteindelijk het idee voor de documentaire.’
Kun je me kort uitleggen wat Niels’ worsteling precies is met de Wajong?
Hannah: ‘Hij worstelt enerzijds met het feit dat hij beoordeeld wordt op basis van zijn beperking. En anderzijds, dat hij het gevoel heeft nooit volledig zelfstandig te kunnen zijn.
Oftewel, in de documentaire maak je kennis met de loonwaardebepaling waar Niels mee te maken heeft. Deze bepaalt hoeveel jij ‘waard’ bent voor een werkgever, nog voordat je ook maar een dag voor dat bedrijf gewerkt hebt. Of je nu hard werkt, of niet, je loonwaarde is van tevoren bepaald. In veel gevallen betekent dit dat je financieel afhankelijk blijft van anderen. Niels is inmiddels een volwassen man en wil zelf graag zijn eigen boontjes doppen. Op deze manier lukt dat niet, en dat frustreert.
De participatiewet is in 2015 in het leven geroepen om jonggehandicapten mee te laten draaien in de maatschappij en ervoor te zorgen mensen die ook werken een minimumloon verdienen als zij werken. In de praktijk echter komen ze daar vaak onder te zitten. Dat komt onder andere doordat het UWV en Randstad andere verloningssystemen hanteren en dat als je een keer een uurtje extra werkt bij je werkgever je direct wordt gekort op je uitkering.’
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Niels, wilde jij direct aan de documentaire meewerken?
Niels: ‘Ik loop liever niet te koop met mijn problemen, eigenlijk. Al mijn vrienden hebben een baan en hun leven op orde, ik ken niemand die hetzelfde doormaakt als ik. Als ik aan de documentaire zou meewerken zouden mijn problemen ineens publiekelijk te zien zijn, dat maakt het er niet per se makkelijker op. Het roept bij mij veel emoties op om het erover te hebben. Toch wilde ik het wel doen en is het balletje gaan rollen.’
Wat waren voor jullie de leuke dingen aan het maakproces achter deze documentaire?
Niels: ‘Ik vond het erg bijzonder dat we mochten filmen bij een Ajax-wedstrijd in de Arena. Iedereen die de film zal zien, zal begrijpen dat ik een groot fan ben.’
Hannah: ‘Het filmen bij Ajax was inderdaad heel uitzonderlijk. De persafdeling van Ajax was onder de indruk van ons verhaal en heeft ons bij hoge uitzondering goedkeuring verleend. Heel gaaf van Ajax en ook bijzonder om op de tribune te zitten met een grote telelens op je snufferd gericht.’
Niels: ‘Ja, bijna iedereen kijkt naar je als er zo’n lens op je staat. Die opnames vond ik wel heel vet.’
Niels, hoe vond je het om steeds door je zus te worden gefilmd en hoe ging dat?
Niels: ‘Ik vond het wel een uitdaging om te doen alsof de camera er niet was. Het is soms lastig de camera te ontwijken en mensen om je heen reageren er ook op. Ik vind het wel heel bijzonder dat we dit samen hebben gemaakt. Hannah weet wel heel goed wat ze wil en levert nooit half werk. Ze zegt altijd hoe ze het wil hebben.’
Hannah: ‘Was ik erg bazig?’
Niels: ‘Je hebt wel een duidelijke mening, maar het wordt meestal ook heel mooi. Dus dan mag het wel op sommige vlakken.’
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Voor deze film heb je analoge en digitale film gecombineerd, waarom heb je dat gedaan?
Hannah: ‘Dit was zowel een esthetische keuze als een praktische keuze; analoge film heeft weinig nodig om er mooi uit te zien. De gesprekken waarin Niels spreekt met het UWV, Randstad en de staatssecretaris waren simpelweg te lang om te draaien op 16mm film; deze hebben we met digitale camera’s opgenomen. Ik vond dat de analoge 16mm-beelden ook mooi aansloten op de sequentie waarin ik met mijn moeder, aan de hand van oude foto’s, terugblik op wat Niels is overkomen. Ik wilde laten zien wat hij op jonge leeftijd heeft meegemaakt waardoor hij in de Wajong terechtkwam. De reden dat hij in de Wajong zit is de fysieke optater die hij als kind heeft gehad.’
Waarom vonden jullie het zo belangrijk om deze film te maken?
Hannah: ‘Niels is geen uitzondering. Het gaat over een grote groep mensen in onze maatschappij, waarvan ik me kan voorstellen dat velen van hen tegen de complexiteit van de Wajong aanlopen. Ik heb geen sluitend antwoord op deze problematiek, maar als je iets wilt veranderen, moet je eerst bewustwording creëren.’
Niels: ‘Ik wil laten zien dat alles wat mijn broer en zus een halve stap kost, voor mij tien stappen kost. Ik geef mezelf helemaal bloot in de film en laat zien waar ik tegenaan loop.’
Hannah: ‘Ik denk ook dat, hoe pijnlijk het soms ook voor Niels is, het goed is dat mensen zien wat het met hem doet als hij een moeilijk gesprek heeft met een medewerker van Randstad, die hem verteld dat een vast dienstverband er waarschijnlijk niet in zit voor hem. Dit zijn hele harde conclusies voor zijn toekomst. In de film zie je wat voor lastige situaties er kunnen ontstaan als iemand verkeerde verwachtingen heeft van zo’n gesprek.’
Niels: ‘Dat gesprek met Randstad was voor mij een hele harde klap, maar ik hoop wel dat het andere mensen helpt zoals ik die tegen dezelfde problemen en emoties aanlopen.’