Makers van Morgen

Quiénes somos ahora (Wie wij nu zijn)

VPRO

In de documentaire 'Quiénes somos ahora' (Wie wij nu zijn) vertellen Chileense vrouwen hun verhaal. Zij werden structureel verkracht en gemarteld, in opdracht van de staat, tijdens de dictatuur van Pinochet. Wat volgt is een levenslang gevecht tegen trauma’s die daaruit voortkomen, en die bijna altijd worden overgedragen op de volgende generaties.

‘Het gaat over wat trauma met de mensheid doet’

Interview 2Doc Talent: Doetie Bakker

Kitty Munnichs, 29-09-2020

2Doc Talent Doetie Bakker (1958) kwam jaren geleden in Chili en ontdekte hoeveel onbesproken leed daar in de mensen voortleeft. Het militaire regime dat van 1973 tot 1990 de dienst uitmaakte onder Pinochet, verwoestte veel. Er werd gemarteld en verkracht.

De zaken zijn nu weer goed in het land en dat is voor velen een reden om nooit meer achterom te kijken. Maar juist door het wegdrukken van onbesproken trauma’s sluimert het geweld nog steeds door.

Doetie besloot daarom dat de tijd rijp was om de vrouwen die slachtoffer werden van het geweld uit hun isolement te halen. Samen met Michèle Bouwmans en Hannemijn de Grood maakte ze de documentaire Quiénes somos ahora (Wie wij nu zijn). In de film zie je hoe het diep weggestopte leed bij verschillende vrouwen weer boven water komt, en zo de cirkel naar de volgende generaties wordt doorbroken. Doetie Bakker: ‘Het stopt niet als we onze mond houden, als we niet voor elkaar opkomen.’

Doetie Bakker

Dag Doetie, je bent onze oudste Maker van Morgen, wat leuk dat je je documentaire naar ons hebt gestuurd!
'Ja, ik ben 62 jaar, ik vond het een beetje gek om de documentaire aan Makers van Morgen aan te bieden, maar ik dacht ook who cares? Dit was onze eerste grote film, dan wil je toch graag een platform krijgen.'

Je zegt ‘onze’ eerste grote film, met wie heb je samengewerkt?
'Samen met Michèle Bouwmans en Hannemijn de Grood. Ik had me het filmvak al een beetje eigengemaakt door veel kleine films te maken in mijn eigen stad en wijk, gewoon om het te leren. Maar ik had professionals nodig om deze grote film te kunnen maken. Met Michėle deed ik de research en productie, ik deed ook de interviews en Hannemijn nam de regie en montage voor haar rekening. Het was echt een gezamenlijk project.'

En het idee kwam van jou?
'Dat klopt! Ik ben getrouwd geweest met een Chileen en heb in die tijd ook in Chili gereisd. Tijdens die reis maakte ik veel mee en hoorde ik over de gruwelijkheden die hadden plaatsgevonden. Veel vrouwen van de linkse revolutionaire beweging (MIR) waren het slachtoffer. Zij werden opgepakt en verkracht, het is verschrikkelijk wat daar gebeurde. De gedachte hierachter was: pak je de vrouw, dan pak je ook de man. Chili heeft een heel katholieke samenleving, vrouwen werden gezien als damaged goods als ze verkracht waren, niemand wilde hen dan nog. Op deze manier verrotte de hele samenleving.'

'In alle tijden, in alle landen, in alle oorlogen, komt mishandeling, verkrachting en marteling voor'

Doetie Bakker

De geschiedenis van Chili is in Nederland niet echt bekend. Waarom is het belangrijk dat we ook hier het verhaal van de vrouwen kennen?
'Het verhaal dat wordt verteld in de documentaire is tijdloos. Het gaat over veel meer dan alleen de situatie en de gebeurtenissen die in Chili hebben plaatsgevonden. In alle tijden, in alle landen, in alle oorlogen komt mishandeling, verkrachting en marteling voor. Het is altijd aan de hand, ook nu, as we speak, is er een groep vrouwen die in oorlog zit.'

Tekst gaat verder onder afbeelding

In de film vertellen verschillende vrouwen hun verhaal. Hoe kwam je met hen in contact?
'Michèle en ik zijn samen op onderzoek gegaan in het Museum voor de Mensenrechten in Santiago. We hebben daar enorm veel videobeelden gezien, getuigenissen van vrouwen. Op een gegeven moment viel het natuurlijk op dat we zo vaak in het museum kwamen. En toen, via via via, zijn we in contact gekomen met een aantal vrouwen die al veertig jaar hun mond hielden. Beatrice kwam als eerste publiekelijk naar buiten, maar er waren ook vrouwen die nog nooit aan iemand hadden verteld wat hen is overkomen, zelfs niet tegen hun familie.'

'Nu de vrouwen ouder worden voelen ze sterker de urgentie: dit verhaal moet nu verteld worden'

Doetie Bakker

Hun verhalen zijn erg heftig. Hoe lukte het om de vrouwen hun verhalen te laten vertellen voor de camera?
'Het begon natuurlijk al met het gegeven dat wij, drie blonde vrouwen, in een geleend autootje, naar Concepción zijn gereden. Daar spraken we met de vrouwen en we legden uit waarom we het zo belangrijk vinden dat hun verhaal wordt verteld. Ze waren volkomen verbaasd dat er nu, na zo’n lange tijd, drie dames waren, uit een ver buitenland, die hun verhaal wilden horen.'

'De vrouwen vertelden ons dat er in Chili niemand praat over het verleden. De gedachte is: ‘De dictatuur is voorbij, nu is het klaar, nu moeten we verder’. Maar zo werkt het natuurlijk niet. Als je seksueel gemarteld bent in opdracht van de staat dan ben je dat niet zomaar kwijt. Zeker niet als je geen behandeling hebt gekregen. Daarnaast voelen de vrouwen, nu ze ouder worden, steeds sterker de urgentie: dit verhaal moet nú verteld worden.'

Je bezoekt ook plekken waar verkrachtingen en mishandelingen hebben plaatsgevonden. Hoe was dat?
'In de film hebben we een belangrijke plek laten zien en we zijn ook bij gevangenissen geweest. Het was daar echt eng en we zagen Orfeline een herbeleving krijgen. We kwamen toen bij een tunnel waar zij destijds naartoe was gebracht, ze durfde niet verder. We voelden aan alles dat het een enorm beladen plek was, verschrikkelijk en afschuwelijk. Er is daar echt veel te veel gebeurd.'

'We voelden aan alles dat het een enorm beladen plek was, verschrikkelijk en afschuwelijk'

Doetie Bakker

Waren jullie niet bang om de vrouwen nog verder in hun trauma te duwen?
'We verbleven twee weken in Concepción en hebben heel veel met elkaar overlegd. Met de vrouwen bespraken we wat de film met hen zou gaan doen, veel mensen zouden hem natuurlijk te zien krijgen. Ook bespraken we hoe we het allemaal zo goed mogelijk konden laten verlopen voor iedereen: moeten we een psycholoog inschakelen of is praten met elkaar voldoende?'

'Ik werk in de GGZ, in de psychiatrie, en de andere dames zijn ook erg bedreven in het horen van de vrouwen. We hebben daarom bewust gekozen om de vrouwen niet te laten vertellen wát er precies gebeurd is. Als je dat gaat vertellen gaan mensen aan de haal met dat verschrikkelijke. We hebben ook niets in de film laten zien wat de vrouwen emotionele schade toe zou doen.'

Tekst gaat verder onder afbeelding

'Michèle Bouwmans (links) is programmamaker bij LUX. Hannemijn (midden) is veel bezig met creatieve producties. En ik (Doetie, rechts) ben bezig met een ander project, een film over de psychiatrie.'

Je spreekt ook de dochters van deze vrouwen. Hoe werkt het overdragen van trauma volgens jou?
'Een trauma is overdraagbaar in de vorm van gedrag. Als je iets traumatisch meemaakt, beïnvloedt dat de manier waarop je naar de wereld kijkt. Dat draag je over aan je kinderen. We wilden de dochters spreken om te zien hoe het trauma van hun moeder naar hen is doorgezet.'

'Je doet er als moeder alles aan om te voorkomen dat je eigen kind ook trauma’s oploopt. De ene moeder wordt daarom heel afstandelijk, de ander heel boos, voorzichtig of wantrouwend. Maar waarom hun moeders dan zo doen, dat weten de dochters vaak niet. Omdat er in Chili niet over het verleden werd gepraat, en al helemaal niet over seks, wisten sommige dochters tot wij de film maakten nog helemaal niets over de seksuele trauma’s van hun moeder.'

Hoe is het nu met het seksuele taboe in Chili?
'Feminisme is in Chili enorm aan het groeien. Waar wij in de jaren ’70 mee bezig waren komt daar nu pas op. Er zijn enorme demonstraties waarin vrouwen de leiding nemen en opstaan tegen seksueel geweld.'

Hebben de vrouwen de film gezien? Wat vonden ze?
'We hebben in Nijmegen een première gehouden waar iedereen bij was, ook de vrouwen en de dochters. Ze waren allemaal heel blij met het resultaat. We hebben een universeel verhaalt verteld wat verteld moest worden. Want het stopt niet als we niet voor elkaar opkomen, als we onze mond houden.'

'Quiénes somos ahora' in de media

Meer documentaires over protest en activisme