Makers van Morgen

Vaarwater

VPRO

Hoe is het om op te groeien in een schippersgezin? 'Vaarwater' biedt een kijkje in het leven van twee (liefdes)partners die al meer dan twintig jaar samenwerken en wonen op een binnenvaartschip.

'Bitterzoet, dat is ons vaarwater'

In gesprek met regisseur Jessica Kulka

Gabriela Ibrahim Oktober 2019

Jessica maakte een documentaire over haar ouders en haar leven als schipperskind. Het schippersleven wordt binnen haar familie van generatie op generatie doorgegeven. Haar ouders zijn compleet verstrengeld met dit leven, maar ook aan elkaar: ze werken samen op hetzelfde vrachtschip. Hoe is het om als liefdes- en werkpartners te leven op een gering aantal vierkante meter?

Waarom wilde je een film maken over je ouders?
‘Mijn ouders' werk en privéleven zijn met elkaar verweven. Ze kunnen niet met, maar ook niet zonder elkaar: ze zijn collega’s maar ook liefdespartners. De complexiteit daarvan wilde ik vooral naar voren laten komen in de documentaire. Ook moest vanuit school de thematiek tolerantie erin zitten; de meerdere lagen zijn niet per se uit te leggen maar wel voelbaar en merkbaar. Het leek me interessant om te kijken hoe ver ik kon gaan: een documentaire maken over iets persoonlijks zonder er zelf in te ‘verzuipen’. Ik wilde een beeld schetsen van de wereld waarin ik ben opgegroeid. Als ik vertel over schipperskinderen in het internaat denken mensen al gauw: Heb je je slecht gedragen vroeger? Wat er natuurlijk niks mee te maken heeft.’

Hoe was het voor jou om in een binnenvaartschippersgezin op te groeien?
‘Voor mij heel normaal, al was het niet altijd makkelijk: je ziet je ouders weinig en krijgt heimwee, waar je dan wel weer heel goed mee om leert gaan. Toen ik heel klein was, nam mijn moeder ons overal mee naartoe wanneer we ergens aanmeerden. Maar toen ik in de puberteit kwam, begon ik het lastig te vinden om geen contact te kunnen hebben met vrienden. Vooral als we ergens voeren waar het internetbereik heel slecht was, kon het zijn dat je voor langere tijd geen contact had. Tegelijkertijd liep het ook niet lekker tussen mijn ouders waardoor ik vaak met hen botste. Toen besloot ik om niet meer mee te gaan en verhuisde ik op mijn vijftiende naar ons huis aan wal in Maasbracht.’

Tekst gaat verder onder de afbeelding. 

In de documentaire zeg je: ‘Een gesloten wereld: vreugde en verdriet gaan hand in hand.’ Waarom?
‘Vanwege de relatie van mijn ouders. Mijn moeder toont haar emoties: ze vindt het heerlijk om overal heen te varen, maar ze zit ook opgesloten aan boord waardoor ze vereenzaamt. Ze mist het sociale contact. Mijn vader heeft hier geen moeite mee. Hij is heel gesloten, wat ik ook laat zien in de scène waarin hij reageert op mijn vraag over zijn tijd in het internaat.’

Waarom denk je dat je vader niet wil vertellen over zijn tijd in het internaat?
‘Wat daar precies gebeurd is weet ik niet. Daar zullen we nooit een antwoord op krijgen. Wat ik er interessant aan vind is: op het moment dat ik het hem vroeg, vergat hij dat de camera op zijn neus stond. Je ziet vervolgens in de film, nadat ik dat gevraagd heb, dat hij bijtrekt en liever wil antwoorden. Een contrast met de eigenlijke herinnering die hem boos maakt.’

Je moeder zegt ‘Je weet hoe de situatie was, dat was niet makkelijk.’ Welke situatie bedoelt ze?
‘Vroeger: wij naar het internaat en mijn vader die niet meeging als we erop uit gingen wanneer we ergens lagen aangemeerd. Hij had altijd nog wel iets aan boord te doen of zag het nut er niet van in; continu was er spanning. Je moet het zo zien: zij zijn opgegroeid op een schip en hebben vervolgens hun eigen leven ook weer opgebouwd op een schip. Daardoor kunnen ze niet zomaar ergens anders aan de bak.’

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Hoe is de band met je ouders?
‘Ik heb altijd al minder contact met ze gehad vanwege hun werk. Ik zou graag willen dat ik ze zou kunnen helpen of dat ik beter met ze kon praten. Mijn moeder zie ik regelmatig, mijn vader minder: die blijft nog altijd vaak aan boord. Deze documentaire wilde ik maken om iets door te laten dringen bij mijn ouders. Ik weet niet of dat is gelukt: het is en blijft een heel gesloten wereld.’

Hoe reageerden je ouders op de film?
‘Van mijn vader heb ik vrijwel niks gehoord, hij heeft gereageerd via mijn moeder. Zij is trots, maar vind het wel spannend dat het nu op 2Doc wordt vertoond. Mijn oma reageerde heel nuchter tegenover mijn moeder, haar dochter: ‘Susanne, stel je niet zo aan.’ Dat is natuurlijk hard voor mijn moeder. Ik was ook bang dat mijn ouders boos zouden worden. Mijn broer is er namelijk niet heel blij mee, ik heb niet zoveel contact met hem door hoe we zijn opgegroeid maar hij vond het niet fijn dat ik hierin dook. Toen heb ik mijn moeder huilend opgebeld: moet ik het wel doen? Ze gaf aan dat zij en mijn vader helemaal achter het maken van de film stonden en ik me er geen zorgen over hoefde te maken.’

Tekst gaat verder onder de afbeelding. 

Heb je iets in scène gezet?
‘Ik heb niks in scène gezet maar heb wel bewuste keuzes gemaakt in mijn edit: ik had het veel zwaarder kunnen monteren. Maar ik heb geprobeerd het in het midden te laten. Ik liep heel de tijd met de camera van boven naar beneden. Die scène waarin mijn moeder danst in de woonkamer, kwam tot stand toen ik beneden ging zitten en een playlist met muziek uit de jaren ‘50/’60 opzette. Dat heeft mooi beeld opgeleverd: ze kent de liedjes van vroeger en het is ook gewoon hoe mam is. Het grappige is: tijdens de edit merkte ik dat ze precies op het stukje stuck in the middle with you danst. Dat vond ik wel toepasselijk.’

Hoe was het emotioneel gezien voor jou om de film te maken?
‘Het heeft me bevestiging gegeven over de situatie. Ik was gisteren een aflevering van ‘Explained’ over de geest aan het kijken. Het ging over herinneringen die kunnen veranderen naarmate je ouder wordt. Maar in mijn geval blijkt dat niet zo te zijn: het is precies zoals ik me het herinner.’

Wat is de boodschap van je documentaire?
‘In de trailer zit de zin: bitterzoet, dat is ons vaarwater. Bitterzoet, want ze hebben het niet slecht, maar het gaat ook niet altijd helemaal goed. Daarmee wil ik zeggen dat zij een middenweg moeten vinden in de situatie waarin ze verkeren: ze zitten letterlijk in elkaars vaarwater.’

De maker

Jessica Kulka (25) studeert Visuele Communicatie met als specialisatie Filmisch Beeld aan Maastricht Academy of Media Design and Technology.

Momenteel zit ze in haar vierde jaar en is ze bezig met haar afstudeerproject. ‘Ik zing en speel piano, muziek is een groot deel van mijn leven.’ Haar interesse ligt bij verhalen vertellen op een poëtische manier: hoe kun je iets visueel omschrijven en daar beeld bij betrekken. Ze werkt aan een visueel album, waarin zowel de muziek als de videoclips met elkaar in verband staan. In de toekomst zou ze graag met muziek verder willen en film daarvoor inzetten.