Documentairemaker Saed Salamat kampte al sinds zijn jeugd met een schuldgevoel ten opzichte van de Iraanse oorlogsveteranen van de Irak-Iran-oorlog. Hij besloot naar Iran af te reizen en er een film over te maken in de hoop met de spoken uit zijn verleden te kunnen afrekenen.
Interview met regisseur Saed Salamat
“Als op de eerste maandag van de maand om 12.00 uur het luchtalarm afging of als in de kroeg de sirene het ‘happy hour’ inluidde raakte ik telkens weer van slag”, vertelt Saed Salamat. “Met dat gegeven wilde ik iets doen.” Ondanks het feit dat Salamat pas twee jaar oud was toen de Iraaks-Iraanse Oorlog ten einde kwam, kan hij zich bepaalde momenten nog zeer levendig voor de geest halen. “Telkens wanneer er Iraakse gevechtsvliegtuigen over de grens kwamen gingen er luchtalarmen af waarna mijn zus en ik ons verschansten in het trappenhuis. Normaal gesproken kun je je niets herinneren van die leeftijd, maar ik ben hiervoor in Nederland onderzocht en deze herinneringen blijken toch weldegelijk daarvandaan te komen.”
“De meesten van mijn leeftijdgenoten in Nederland weten niets van de Iraaks-Iraanse Oorlog. Bovendien hebben zij een rust in hun hoofd die ik lange tijd niet kon vinden”, legt de jonge documentairemaker uit. “Ik voelde me lange tijd schuldig tegenover de Iraanse oorlogsveteranen die voor mijn veiligheid gevochten hebben. Ik heb nu een lekker leventje in Nederland en kan niets voor hen terugdoen. Met deze onrust in mijn hoofd moest ik iets doen.”
De opgelegde oorlog
De Iraaks-Iraanse Oorlog, in Iran ook wel de ‘opgelegde oorlog’ genoemd, was een gewapend conflict tussen Irak en Iran dat duurde van 22 september 1980 tot 20 augustus 1988. De oorlog begon met de inval van het Iraakse leger van Saddam Hoessein in de zuidwestelijke provincie Khoezistan, dat volgens hem bij het ‘historische Irak’ hoorde. Volgens voorzichtige schattingen zijn gedurende deze oorlog tenminste 875.000 slachtoffers gevallen, waarvan de meesten aan Iraanse zijde.
Ondanks deze grote verliezen heeft Salamat het gevoel dat deze geschiedenis door de Iraniërs wordt weggestopt. "Altijd als ik op vakantie ging naar Iran stoorde ik mij er aan dat iedereen deed alsof er niets gebeurd was. In Nederland worden veteranen bijvoorbeeld jaarlijks in het zonnetje gezet en krijgen ze onderscheidingen enzovoorts. Maar in Iran worden deze mensen weggestopt en krijgen ze niet de erkenning die ze volgens mij zouden moeten krijgen. Talloze veteranen die last hebben van Post Traumatisch Stress Syndroom worden volgestopt met medicijnen en binnen gehouden. Er heerst daar een soort schaamtecultuur”, aldus Salamat.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Band met Iran
De in Etten-Leur woonachtige documentairemaker besloot om zijn schuldgevoel ten opzichte van deze veteranen onder ogen te komen. Hij verbleef viereneenhalve maand in Iran om deze documentaire te maken. “Dit project was ergens ook een soort zoektocht naar mijn band met Iran en haar geschiedenis. Net zoals veel mensen met een andere culturele achtergrond heb ik mijzelf ook wel eens de vraag gesteld in hoeverre ik me nog verbonden voel met Iran en in hoeverre met Nederland. Ergens was ik misschien ook een beetje op zoek naar een bevestiging dat ik in Nederland thuis hoor.”
Het was niet makkelijk om veteranen te vinden die wilden meewerken met de documentaire. Zij vonden dat wat zij gedaan hebben vanzelfsprekend was en wilden er geen aandacht op vestigen. “Pas toen ik uitlegde waarom ik deze film wilde maken gingen ze uiteindelijk akkoord. Maar ik merkte ook dat zij niet gewend waren hierover te praten. Dat heeft denk ik ook met die schaamtecultuur te maken.”
Saed Salamat met mijnheer Mobasher
Moerbeibomen
Het gesprek met mijnheer Mobasher, dat het zwaartepunt vormt van de film, is tevens de scene waarop de titel van de documentaire gebaseerd is. “De Moerbeiboom is zo Iraans als maar zijn kan. Je vindt ze op iedere hoek van de straat. Tijdens het gesprek gebruikte mijnheer Mobasher een spreekwoord dat letterlijk vertaald ‘wij aten dezelfde kaas’ zou luiden. Dit betekent zoiets als wij komen uit hetzelfde gebied. Omdat de Moerbei voor mij symbool staat voor de Iran en haar cultuur heb ik dit toen vrij vertaald als ‘wij aten vruchten van dezelfde moerbeiboom’”, aldus Salamat.
Het maken van de film heeft Saed Salamat veel meer rust in zijn hoofd gegeven. Ook heeft deze periode in Iran hem een goed beeld gegeven van hoe het leven daar in elkaar zit. “Dit was ook wel een bevestiging voor mij dat ik mij in Nederland veel meer thuis voel dan in Iran. Door al mijn vrienden in Nederland en de taalachterstand zou ik het denk ik moeilijk vinden om nog in Iran te aarden. Dat wil niet zeggen dat ik mijn band met Iran kwijt ben”, verduidelijkt Salamat. “Ik wil ook nog steeds meer doen voor de veteranen, en zeker voor de mensen die ik heb leren kennen. Maar op dit moment ben ik al blij dat ik hun verhaal heb kunnen vertellen door te laten zien wat zij ondergaan en wat zij voelen. Misschien is dat wel mijn belangrijkste deel van wat ik op dit moment voor hen kan betekenen.”
Inspiratiebron
Een belangrijke inspiratiebron voor de filmmaker was zijn vroegere docent Andries Meijsen tijdens zijn studie op de AKV St.Joost in Breda. Salamat en Meijsen hadden een hele goede band en spraken in zijn eerste jaar veelvuldig met hem over dit onderwerp. “Andries was degene die mij overhaalde om de studierichting film te kiezen. Zonder hem was deze film er waarschijnlijk ook niet gekomen omdat ik er het nut waarschijnlijk niet van zou hebben ingezien”, aldus Salamat. Na het eerste studiejaar van Salamat werd Meijsen plotseling ziek en enkele maanden later overleed hij. Salamat droeg deze film op aan zijn grote inspiratiebron.
Saed Salamat studeerde in 2016 met de documentaire ‘Wij aten vruchten van dezelfde moerbeiboom’ af aan de AKV St. Joost in Breda. Hij heeft zijn eigen productiebedrijf, Esmat-Media. Naast het maken van documentaires werkt hij freelance voor commerciële opdrachten als regisseur, cameraman en editor.
Ook maakte hij voor NPO Cultura een minidocumentaire over een IDFA-regisseur die hij bewondert (zie hieronder).
Tijdens IDFA 2016 vroegen we jonge talentvolle documentairemakers een minidocumentaire te maken over een IDFA-regisseur die zij bewonderen.
De talentvolle filmmaker Saed Salamat ontmoette de door hem bewonderde Ali Eslami. Op IDFA 2016 won Eslami met zijn VR-documentaire 'DeathTolls Experience' de DocLab Award in de categorie 'non-fictie'. Saed Salamat sprak met Eslami over hoe je een abstract geworden dodental weer inzichtelijk en begrijpbaar kunt maken.
2Doc reporter Shay Kreuger nam tijdens IDFA 2016 op DocLab een kijkje bij de DeathTolls Experience van maker Ali Eslami.