3Lab:

Het zaad van Karbaat

KRO-NCRV

Vruchtbaarheidsarts Jan Karbaat leidde in de jaren tachtig en negentig een van de grootste spermaklinieken van Nederland. Mei vorig jaar werd duidelijk dat de arts in het geheim eigen zaad gebruikte voor het insemineren van vrouwen.

Locaties
Zoek naar docu’s op thema

Het zaad van Karbaat laat de gevolgen zien van de emotionele erfenis die vruchtbaarheidsarts Karbaat teweeg heeft gebracht. In een nagebouwde kliniek delen moeders en hun kinderen openhartig hun verwarring, boosheid en verdriet met de kijker. In de onthutsende verhalen wordt het desastreuze effect van een onzorgvuldig opgezet donorsysteem zichtbaar.

Hoe gaat een moeder om met het feit dat de arts de biologische vader van je kind blijkt te zijn en hierover geen uitleg of rekenschap meer kan geven door zijn dood? Wat voor invloed heeft dit nieuws op de identiteit voor de kinderen? Hoe verandert het de verhouding tussen moeder en kind?

Regie: Miriam Guttmann

In gesprek met regisseur Miriam Guttmann

Tekst: Stefan Kruszel

De Barendrechtse vruchtbaarheidsarts Jan Karbaat gebruikte in de jaren ‘80 en '90 zijn eigen sperma om tientallen vrouwen te insemineren in plaats van zaad te gebruiken van anonieme of zelfs bekende donoren. Wat betekent het bekend worden van dit nieuws voor de slachtoffers van deze zwendel? Filmmaker Miriam Guttmann maakte hierover de documentaire ‘Het zaad van Karbaat’.

Er bestonden al langer verdenkingen van fraude tegen Jan Karbaat. Na zijn dood in april 2017 werd zijn DNA veiliggesteld om dit te kunnen vergelijken met dat van tientallen donorkinderen die twijfels hebben over hun identiteit. De bodemprocedure voor het gebruik van zijn DNA loopt echter nog. Doordat een wettelijke zoon van Karbaat zijn DNA beschikbaar stelde konden tenminste 19 donorkinderen zich aan hem matchen waardoor zij nu toch bijna zeker weten dat Karbaat inderdaad hun biologische vader is. Inmiddels is bekend dat Karbaat bij tenminste 45 vrouwen een kind heeft verwekt. Filmacademiestudente Miriam Guttmann werd zo geïntrigeerd door dit nieuws dat ze meteen wist dat haar eindexamenfilm hierover zou moeten gaan.

© Louka Hoogendijk / Miriam Guttmann

Het verhaal achter het nieuws
“In het nieuws ging het vooral over de motieven van Jan Karbaat. Maar ik was eigenlijk vooral geïnteresseerd in het verhaal erachter. Wat betekende dit voor de slachtoffers? Wat als je identiteit in één klap anders blijkt te zijn dan je tot dan toe dacht?”, aldus de jonge filmmaakster. Ze besloot de rechtszaak bij te wonen en kwam daar meteen in contact met Joey die uiteindelijk ook in de film terechtgekomen is.

Guttmann sprak met veel van de slachtoffers en vrijwel allemaal hadden zij hele interessante en uiteenlopende verhalen. “Dat de keuze uiteindelijk op de vier personen gevallen is betekent niet dat de andere verhalen minder interessant zijn. Het was puur een kwestie van keuzes maken”, aldus Guttmann. “Ik heb weliswaar veel geïnvesteerd in het winnen van vertrouwen van mijn hoofdpersonen maar ik vond het ook belangrijk dat de mensen in mijn film echt mee wilden doen, anders had het geen zin. Alle vier hebben ze een eigen motivatie om mee te doen en ze vertolken alle vier een eigen perspectief op het geheel. Joey vond het bijvoorbeeld heel belangrijk om te laten zien wat anoniem donorschap teweeg kan brengen bij de kinderen.”

Nadenken over identiteit
Deze zaak werpt volgens de maakster ook een interessant licht op het nature-nurture-debat. Wordt iemands identiteit voornamelijk bepaald door genen of speelt opvoeding een belangrijkere rol bij de vorming van het individu? “Ik hoop dat de film aanzet tot nadenken over identiteit en hoe belangrijk genen eigenlijk zijn. We moeten goed nadenken over hoe we in de toekomst met donorschap om willen gaan”, aldus Guttmann.

In Nederland is anoniem zaaddonorschap sinds 2004 bij wet verboden. In de ons omringende landen is hier echter nog geen wetgeving voor en kunnen ouders dus nog gemakkelijk uitwijken wanneer zij toch een anonieme donor wensen. “Er is Europees nog helemaal niets geregeld rondom donorschap en registratie daarvan, laat staan wereldwijd. De wetgeving in Nederland is dan ook een stap in de goede richting maar niet meer dan dat. Er valt nog een hele hoop te winnen. Er is de laatste tijd veel aandacht geweest voor adoptiekinderen en de eventuele schadelijke gevolgen die adoptie met zich mee zouden kunnen brengen. Het wordt tijd dat er nu ook meer aandacht besteed wordt aan zaad- en eiceldonorschap.”

Tekst gaat verder onder de afbeelding

"Het wordt tijd dat er nu ook meer aandacht besteed wordt aan zaad- en eiceldonorschap."

© Miriam Guttmann / Het zaad van Karbaat

Film als therapie
Voor wat betreft de vorm heeft Guttmann zich deels laten inspireren door de documentaire ‘The Act of Killing’ van Joshua Oppenheimer. In deze film laat hij voormalige Indonesische doodseskaders hun moorden op vermeende communisten in de jaren ’60 naspelen waardoor er bij hen een nieuw besef ontstaat over wat zij gedaan hebben. “De rollen waren hier uiteraard totaal onvergelijkbaar, maar dat principe dat het herbeleven van de gebeurtenis tot nieuwe inzichten kan leiden vond ik heel interessant. Ik denk dat zoiets op een bepaalde manier therapeutisch kan werken. Ik hoop in ieder geval heel erg dat het meedoen aan de film heeft kunnen bijdragen aan een deel van de verwerking”, legt de Amsterdamse filmmaakster uit.

Al tijdens de research bleek dat er veel meer verhalen schuilgingen achter het nieuws dan dat er ooit in deze film aan bod zouden kunnen komen. Guttmann heeft dan ook besloten om een vervolg te maken. “Inmiddels heb ik al een producent en zijn we nu op zoek naar financiering. Het moet een langere film worden waarin ik meer wil ingaan op wie Karbaat was, de tijdsgeest en de verdere consequenties.”

Miriam Guttmann (1994) is filmmaker en fotograaf. Zij studeerde in 2018 af aan de Nederlandse Filmacademie met haar documentaire ‘Het zaad van Karbaat’ waarvoor zij de VPRO Documentaireprijs won.

meer over ouderschap en vruchtbaarheid