Shapol Majid, een Koerdische Iraakse vrouw uit Nederland opende in 2014 een lingeriewinkel in Noord-Irak. In de winkel komen allerlei vrouwen uit de regio samen. Daar delen ze hoe ze zijn gevormd door de oorlog en onderdrukking, hoe ze zijn vervreemd van hun eigen lichaam door ziekte, verminking en de conservatieve seksuele moraal. Welk effect heeft deze lingeriewinkel op hun leven hebben?

Hoe was het om in Noord-Irak te filmen?
‘Ik heb veel films in West-Afrika gemaakt, ik spreek Frans en Spaans, maar ik had nog nooit een film gemaakt in het Midden-Oosten, behalve in Israël. Ik vond het wel een avontuur. Tegelijkertijd wist ik ook meteen dat Koerdistan erg ingewikkeld is. Er is veel ‘verdeel en heers’. De Koerden zitten in vier landen en daarbinnen zijn ze ook nog eens heel verdeeld. Er worden burgeroorlogen gevoerd tussen de Koerden zelf en vaak worden ze in de landen waar ze wonen ook onderdrukt.

Omdat de situatie zo complex is wilde ik met deze film zo ver mogelijk wegblijven van het politieke verhaal. Ik koos daarom voor het persoonlijke verhaal, het ooggetuigenverslag van de vrouwen. Ik wilde hen laten vertellen over hun herinneringen. Hun vertellingen zijn vast en zeker niet altijd feitelijk correct, herinneringen meanderen altijd een beetje. Maar dit zijn hun verhalen, dit is wat er in hen is achtergebleven.’

Kwam je makkelijk de vrouwen uit de film in contact?
‘Het was geen makkelijk productieproces. We zijn enkele keren naar Noord-Irak gegaan voor research. We waren op zoek naar vrouwen die we konden volgen. Maar veel vrouwen die we ontmoetten in de lingeriewinkel zeiden ‘nee’ op ons verzoek. Vanuit de EO werden we aangemoedigd om door te gaan. Ik ben blij dat we dat hebben gedaan. De verhalen van de vrouwen, over hun leven en seksuele beleving zijn het echt waard.’

Hoe wist je hen uiteindelijk te overtuigen toch mee te doen?
‘Het probleem is dat ze wachten op het oordeel van de ander. De vrouwen wilden wel meedoen, maar gingen daarna toch weer twijfelen. Er heerst een angstcultuur. Uiteindelijk was het wachten tot de eerste echt ‘ja’ zei, toen volgde de rest ook makkelijker. En als ze dan meedoen, dan vertellen ze hele persoonlijke dingen over hun verliefdheden, hun lichaam of seksualiteit.

Het heeft ons erg geholpen dat we een hele leuke tolk, Shand, in ons team hadden. Zij is een Koerdisch-Nederlandse vrouw die weer terug is gegaan naar Irak en een vooraanstaande familie is ingetrouwd. Bovendien is zij redelijk conservatief gebleven, daardoor zat zij op dezelfde lijn als de vrouwen die we daar spraken. Ook denk ik dat het meehielp dat ons team uit kleine, bescheiden vrouwen bestond. Wij waren voor hen niet intimiderend. Als man had ik deze film niet kunnen maken, ook niet als Koerdische man, dan was ik nooit in hun wereld toegelaten.’

Het interview gaat door onder de afbeelding

Brengt het kopen van lingerie vrijheid of verandering voor de vrouwen?
‘Het geeft hen in ieder geval heel veel plezier! Ze kunnen iets leuks aanschaffen voor zichzelf, iets dat goed past. Het woord ‘vrijheid’ heeft in Noord-Irak een hele andere betekenis dan in Nederland. Ze leven daar in schaamte en angst, maar proberen tóch wat van hun seksleven en huwelijk te maken. Er is grote hoop en wil dat het ooit anders zal zijn, dat vrouwen makkelijker kunnen scheiden bijvoorbeeld. Alleen de mogelijkheden zijn er niet. Dat vind ik echt heel erg. Noord-Irak is best modern, maar de mogelijkheid om met iemand te zijn die je leuk vindt, om te vrijen met wie je wil, die is er niet. En dat terwijl dat soort kleine dingen de basis vormen voor je geluk.’

In de documentaire worden heftige verhalen verteld over uithuwelijking, besnijdenis en soms zelfs moord. Raakte die verhalen jou als maker?
‘Wat mij specifiek in Irak trof was de grote ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Vrouwen zijn daar de dupe van, maar mannen absoluut ook. Voor mannen is het ook niet fijn dat zij niet kunnen experimenteren met zoenen en seks. Het trof mij dat er een systeem in stand wordt gehouden wat voor niemand fijn is.’

Hoe denk je dat dat komt, is het de religie?
‘Nee, het is niet de religie. Het zijn de oude gebruiken van die streek. En dan vooral de gebruiken die gelden in de berggebieden. Tijdens onze research hebben we met een gynaecoloog gepraat die daar werkzaam is, een statige oude vrouw. Zij geeft voorlichting op scholen en wordt bedreigd. De traditionele gebruiken zitten diepgeworteld, de mensen houden zich er nog steeds enorm aan vast.’

Er is een behoefte aan verandering. Tegelijkertijd zien we in de documentaire ook een vrouw vertellen dat ze hoopt ‘dat haar dochter schaamte ervaart, zodat zij in het gareel blijft’. Hoe zijn die twee behoeftes met elkaar te rijmen?
‘Moeders beschermen hun dochters door ze op te sluiten in onwetendheid, door ze niets te vertellen. Wanneer ze echt zouden willen dat hun dochters vrij kunnen trouwen, dan moeten ze hierin actief een keuze maken. Meisjes kunnen pas kiezen als ze meerdere mannen hebben leren kennen. Alleen dat al is erg lastig aangezien de mannen- en vrouwenwereld heel gescheiden zijn. En daarbij, een moeder kan er wel voor kiezen dat ze meer vrijheid wil voor haar dochter, maar keurt familie van haar gewenste partner dat ook goed? Het is de vraag wie de eerste stap neemt. Iedereen houdt elkaar gevangen in het systeem. En zelfs als dat systeem ooit echt openbreekt is het de vraag: voor hoe lang?’

Heb je het idee dat er verandering plaatsvindt?
‘Ik hoop dat het op een gegeven moment anders zal zijn. En ik hoop ook dat het niet juist conservatiever zal worden. Dat gevaar ligt op de loer, ISIS had ook veel Iraaks Koerdische volgers en die zijn er nog steeds. Tegelijkertijd denk ik ook dat mensen daar, mede door het internet, zich steeds bewuster worden van wat ze zelf willen in het leven. Hoe mooi zou het zijn als meisjes daar een jongen mee naar huis kunnen nemen, gewoon om huiswerk te maken?’

Wil je nu meer documentaires in het Midden-Oosten gaan maken?
‘Ik vind het een heel complexe regio. Alleen al om er gewoon te zijn, om er te kunnen filmen wat ik wil filmen. Als je het mij vraagt zijn veel documentaires die daar worden gemaakt ‘nep’. De landen en volken in die regio zijn druk bezig met hun eigen pr. Ze zijn erg streng op wat er gemaakt wordt. Het is echt op eieren lopen. Je moet daarom steeds oppassen dat je niet wordt gebruikt om een politiek verhaal af te steken. Vrije journalistiek bedrijven is daar erg lastig dus zou ik er niet zo gauw weer heengaan. Tegelijkertijd is het Midden-Oosten ook de bakermat, alle conflicten komen daar samen en dat maakt het tot een superinteressant gebied.’

Wat hoop je dat de Nederlandse kijker meeneemt van de documentaire?
‘Ik hoop dat mensen die de film zien beseffen dat onze maatschappij echt fijn is ingericht. En dat we tegelijkertijd moeten vechten om dat te behouden. We lijken weer conservatiever te worden, er is weer schaamte gekomen: er mogen geen tieten op Instagram en dat accepteren we, daar gaan we in mee. En dat terwijl we alles moeten kunnen blijven bespreken en doen. Want het moment dat er bepaalde dingen niet meer mogen, gaan er nóg meer dingen niet mogen. We raken heel gauw verstrikt in de fuik van ‘dit is schaamtevol’. En al die schaamte draagt niet bij aan een normaal en open gesprek over relaties, seks en over ‘wat je wilt van elkaar’. Onze vanzelfsprekendheid is niet vanzelfsprekend, wij moeten die behouden.’