2Doc:

Doelwit

KRO-NCRV

Een op de drie bestuurders krijgt in Nederland te maken met doodsbedreigingen, intimidatie en geweld. Slechts een fractie van hen doet aangifte. Wat is het effect hiervan op onze democratie en samenleving? Zes wethouders uit verschillende delen van Nederland vertellen hun schokkende verhaal.

Het waren allemaal zorgvuldige en democratisch genomen besluiten van de gemeenteraad: De voorgenomen bomenkap op het landgoed, de locatie van het asielzoekerscentrum en de sluiting van het horecapand. Besluiten die aanleiding werden voor (anonieme) bedreigingen van burgers aan het adres van de verantwoordelijke bestuurders. Doodsbedreigingen soms, geuit door plaatsgenoten die bij je in het dorp of naast je in de wijk wonen.

Het overkwam wethouder Herbert Raat uit Amstelveen, die werd bedolven onder een reeks van bedreigingen op social media door een mevrouw die geen woonurgentie kreeg. Omdat de gemeente een locatie voor een asielzoekerscentrum had aangewezen, stak een groep boze burgers zwaar vuurwerk af voor het huis van wethouder Jurgen van Houdt uit Enschede, waar zijn vrouw hun drie kleine kinderen in bed aan het leggen was.

Voor de politie is het vervolgen van daders vaak lastig, omdat bewijs moeilijk te vinden is. Als het al tot een veroordeling komt, krijgt de dader vaak een taakstraf, omdat hij in ‘een opwelling’ zou hebben gehandeld. De bestuurder heeft het gevoel dat hij in de gaten wordt gehouden en durft niet meer alles te zeggen of te doen. Wie wil zich nog inzetten voor de publieke zaak als je wordt beschimpt en bedreigd om besluiten die je in het algemeen belang neemt?

Regie: Nan Rosens

‘Ik vond het een ontzettend eenzame bedoeling. Die bedreigde wethouders werden wel gesteund, maar zij hadden het probleem.’

In gesprek met regisseur Nan Rosens

Tekst: Esther Aerts

Regisseur Nan Rosens, bekend van Verdachtkwam door een collega op het idee voor haar nieuwe film Doelwit. ‘Zijn vrouw is wethouder geweest in een klein dorp en werd online bedreigd door dorpsgenoten. Ik las weleens kleine berichtjes in de krant over bedreigingen, maar realiseerde me dat ik hier niks over wist. Dat triggerde me.’ 

Toen Nan Rosens in april vorig jaar met het maken van deze documentaire begon, zag ze dat het een steeds dringender probleem werd. ‘Je las meer en meer over landelijke politici en zelfs journalisten die bedreigingen ontvingen. Toen wist ik dat we een urgent thema te pakken hadden.’

Hoe vond je wethouders die bereid waren om hun verhaal te doen voor de camera?
‘Ik heb zelf eerst een brede research gedaan naar bedreigingen van lokale bestuurders, en ik kreeg een lijstje van de Wethoudersvereniging van mensen die bereid waren in elk geval voor de research hun verhaal te doen. De vereniging onderkende dat er een taboe zit op het doen van aangifte: er zit schaamte op, en het gaat toch om je dorps- of stadsgenoten. Uit deze groep heb ik zes mensen gekozen, die samen het beste het grotere verhaal vertelden. Ze vonden het heel spannend om hun verhaal te doen voor de camera, maar het was voor hen belangrijker dat dit probleem erkenning zou krijgen.’ 

Ik vond het bewonderenswaardig hoe ze hun kwetsbare kant lieten zien en vertelden dat ze bang zijn in het donker. Hoe won je hun vertrouwen?
(lacht) ‘Dat is het geheim van de interviewer! Mensen zijn vaak bang dat ze iets doms gaan zeggen. Ze geven toch hun hele hebben en houwen uit handen. Maar daar ben ik niet op uit. Bij mijn films mag iedereen kijken als het gemaakt is. En het opmerkelijke is dat er nooit iets wordt veranderd.

Het schrijven van die brief aan hun eigen belager vond ik een opvallende vormkeuze. Waarom liet je de wethouders dit doen?
‘De collega die me op het idee bracht voor de film, zei dat hij na bedreiging van zijn vrouw een woedende brief aan zijn dorpsgenoot had geschreven. Hij en de kinderen hadden er last van. Ik realiseerde me dat zij óók slachtoffers zijn, en dat je als bedreigd persoon nooit iets terug kan zeggen, omdat die intimidaties vaak anoniem zijn. Met het voorlezen van die brief geef je de bedreigden hun stem weer terug. Ik hou van dat soort omkeringen.’

Een van de wethouders in de film zegt: ‘Dat drammerige komt door de individualisering, hoe wij politiek beleid inrichten. Dat ging eerst goed, dat mensen voor zichzelf gingen zorgen. Maar als je dat te ver doorvoert, zie je dat mensen van elkaar gaan vervreemden.’ Waarom denk jij zelf dat steeds meer wethouders te maken krijgen met doodsbedreigingen en intimidatie?
‘Bedreigingen zijn van alle tijden. Maar het individualisme, en ook de toon van het debat in de Tweede Kamer en bij gemeenteraden zorgt voor een steeds hardere sfeer. Dat wordt nog eens versterkt door platforms als Twitter. Ik denk dat we nog geen antwoord hebben op de ontzettend grote invloed die de sociale media hebben. Daar moeten we goed over gaan nadenken, want het beleid hierop loopt achter de feiten aan. De werkwijze is nu nog ad hoc en zit aan de achterkant, als het al tot een aangifte komt. Het zijn veelal zeer boze burgers, die al eerder signalen afgeven bij een ambtenaar, blijkt uit onderzoek. Wat mist is een coördinator, waar alle ambtenaren zich kunnen melden. Dan heb je een overzicht van wat er gebeurt, en kan ook meteen de angel eruit gehaald worden. Dat kan natuurlijk niet bij doodsbedreigingen, maar wel bij boze burgers. 

Ik heb met veel wethouders gepraat en ik vond het een ontzettend eenzame bedoeling. Zij hadden het probleem. Ze werden wel gesteund, maar het was en bleef hun probleem. Dat kun je niet helemaal weghalen, maar wel verbeteren.’   

'Het individualisme, en ook de toon van het deba zorgt voor een steeds hardere sfeer. Dat wordt nog eens versterkt door platforms als Twitter. Ik denk dat we nog geen antwoord hebben op de ontzettend grote invloed die de sociale media hebben.'

Nan Rosens

Je stelt in je documentaire de vraag: Ondermijnen bedreigingen tegen bestuurders onze democratie? Is dit daadwerkelijk zo, of geldt deze film als waarschuwing, waar het naartoe kan gaan als we niet ingrijpen?
‘Beiden, denk ik. Wethouders denken nu al goed na voordat ze iets zeggen. Dus in feite is het allang zo. Wie wil straks nog een bestuurlijke functie in de lokale of de landelijke politiek? Je moet er maar tegen kunnen. Ik moet er zelf niet aan denken om daar te zitten en belaagd te worden. Je gaat zo’n functie aan vanuit idealisme, en dan krijg je boze burgers die een soort virtuele korts over je uitstorten.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

Wat hoop je met ‘Doelwit’ te bereiken?
‘Het is geen pamflet, ik wil niks bereiken. Ik hoop dat mensen zich achter de oren krabben en erover gaan praten. Ik heb niet voor ogen welke kant dit op moet, daar wil ik niet in sturen. Wat er verder moet gebeuren laat ik bij de mensen die er verstand van hebben.’

Je wil je niet politiek uitspreken, maar je films gaan wel over de gevolgen van bepaald politiek beleid. Zo stel je in je vorige documentaire ‘Verdacht’ etnisch profileren aan de kaak.  
‘Het gaat mij erom vragen te stellen waar ik zelf het antwoord niet op heb, en met mij een heleboel kijkers ook niet. Dat vind ik interessant om te onderzoeken in een film. Vaak heb ik na het maken nog steeds het antwoord niet helemaal, maar ben ik wel wijzer geworden. Ik hoop vooral dat mijn films een goed gesprek oproepen.’

Weet je al welk taboe je in je volgende film gaat onderzoeken?
‘Jazeker, alleen kan ik daar nog niks over vertellen. Maar ik blijf sociaal maatschappelijke thema’s aankaarten waarbij ik de gewone mens aan het woord laat. Geen BN’ers of wetenschappers, maar heel normale mensen die samen iets vertellen over een maatschappelijke onderstroom. Dat is wat mij fascineert.’

'Ik blijf sociaal maatschappelijke thema’s aankaarten waarbij ik de gewone mens, dus geen BN'ers of wetenschappers, aan het woord laat.'

Nan Rosens

Kijk meer van deze regisseur