Maar daar blijft het niet bij, want in Zwitserland proberen ze het nog eens en krijgt de vader nog eenmaal kans om vader te zijn.
‘Voor kinderen is het heel vanzelfsprekend als ouders samenzijn. Maar door het abrupte vertrek hebben de kinderen in Farewell Paradise ongetwijfeld verlatingsangst. Ze zijn waakzaam. Dat zie je terug bij Christine, die door die waakzame houding haar vader betrapt op telefoontjes met een andere vrouw. Om haar vader - maar ook haar moeder en zusjes - te beschermen, besluit Christine niks te zeggen. Ze is bang dat het dan weer misgaat. Als paradoxale consequentie daarvan wordt ze eenzaam met dat geheim. Het is een heel bekend gegeven dat men, uit bescherming voor elkaar, stopt met delen. Dat is een soort façade om de pijn op afstand te houden. Net als dat de zussen moeilijke dingen met een lach vertellen. Het verdriet spat eraf.’

Uiteindelijk kiest de vader toch voor een nieuwe vrouw en zijn de kinderen weer alleen met hun moeder, die hen min of meer verwaarloost.
‘Daar zien we ook weer van die tekenende voorbeelden. De buurt begint te klagen over de vier wilde kinderen en de harde muziek. Bettina zegt daarover dat ze zich schaamde. Die schaamte weerspiegelt eigenlijk haar liefde. Ze wil niet dat haar moeder door de goot wordt gesleurd. Ondertussen zijn de ouders zo druk met het uitvogelen wie zijzelf zijn, dat ze de zorg voor hun kinderen over het hoofd zien. De jongste, Sonja, klampt zich als reactie daarop vast aan haar moeder. En als haar moeder haar weinig aandacht schenkt, belt ze in wanhoop haar vader. Na lang aandringen haalt hij haar op. Waarschijnlijk drong ze niet alleen aan voor zichzelf, maar ook omdat ze wilde dat er iemand voor hem koos. Vaak offert een van de kinderen zich op, zodat de achtergebleven ouder zich niet alleen hoeft te voelen.’

Ze hadden hun gedeelde, pijnlijke verleden dus nooit besproken, totdat Sonja in haar film op die gesprekken met haar zussen en ouders aanstuurt. Had u het idee dat ze nader tot elkaar kwamen?
‘Dat is moeilijk te zeggen. Je ziet dat ze, ondanks hun gedeelde verleden en gemeenschappelijk afstamming en wortels, toch allemaal op hun eigen eilandje zitten. Als gezinnen te veel hebben doorgemaakt, dan hullen ze zich vaak in stilzwijgen. Zo beschermen ze elkaar, maar tegelijkertijd raken ze verder van elkaar verwijderd. Het kan dan na jaren heel moeilijk zijn om nog een gedeelde waarheid te vinden.’

En als dat niet lukt? Bij het zien van sommige gesprekken, met name tussen Sonja en haar ouders, kreeg ik eerder de indruk dat ze van elkaar vervreemden.
‘Dat is ook wel zo. Sonja is nog te bevreesd en boos om te hopen op toenadering, denk ik. Ze sprak als verlaten kind. Door aan haar moeders been te hangen, had ze haar moeder in het ouderschap aangemoedigd. En door haar vader op te bellen, had ze hem geroepen om vader voor haar te zijn. In de documentaire zien we dat Sonja het nodig had om haar pijn te uiten, los van wat dat in hun relatie zou opleveren. Het gesprek met haar zusjes was vruchtbaarder. Het moet enorm helend zijn geweest om haar zus te horen zeggen: ‘Toen je vertrok en bij papa ging wonen, vond ik dat heel erg.’’

Zou u als familietherapeut ook op deze gesprekken hebben aangestuurd?
‘Ja, mijn handen jeukten toen ik de film zag. Het is waanzinnig knap dat Sonja hiertoe gekomen is. Dat ze haar ouders en zussen hun eigen stoel liet meenemen, ontroerde mij enorm. Ze heeft echt een veilige sfeer willen creëren. Deze gesprekken zijn alleen al goed geweest voor de volgende generatie. Een oud gezegde luidt: ‘Als je stenen op je weg laat liggen, struikelen je kinderen erover.’ In deze documentaire hebben de hoofdpersonen een heleboel stenen opgeraapt. Tegelijkertijd dacht ik ook meteen: welke stenen hebben de grootouders van Sonja laten liggen? Dat miste ik nog in dit verhaal. Daar zou ik in therapie zeker naar gevraagd hebben.’

Bestaat er zoiets als een point of no return, een moment waarop je het beter kunt laten rusten en het gesprek beter niet meer kunt voeren?
‘Nee, dat bestaat niet, maar sommige situaties zijn wel erg benauwd. Daar is een therapeut hard nodig. Ik doe mijn best om zuurstof in de relaties te blazen. Ik begin altijd met een-op-een-gesprekken. Ik wil aanvoelen of iemand ruimte heeft om aantijgingen te incasseren. In de documentaire doet Sonja een aanklacht aan het adres van haar vader: waar was je toen ik je nodig had? Hij staat dan op uit zijn stoel en wil weggaan. Dat soort situaties wil ik in mijn therapie graag voorkomen omdat die heel destructief kunnen zijn. Maar een point of no return, nee, dat is er niet. Soms gebeurt het dat iemand nog op het sterfbed fouten erkent. Dan hebben ze toch op het laatste moment nog een gedeelde waarheid. In families hoef je het nooit op te geven.’