Dit jaar komt regisseur Taika Waititi, bekend van onder andere Jojo Rabbit (2019) met een speelfilm over de oud-voetbalcoach Thomas Rongen (1956) en het Amerikaans-Samoaanse voetbalteam, gebaseerd op de documentaire Next Goal Wins. Hoe kwam deze Nederlandse Rongen op een klein verborgen tropisch eilandje in de zuidelijke stille oceaan terecht? 

Rongen voetbalde in z’n jonge jaren voor Amerikaanse voetbalteams en werd later coach van o.a. het Amerikaanse voetbalteam en Major League Soccer-teams. In 2011 kreeg hij plots de vraag of hij niet voor een maandje naar Amerikaans-Samoa wilde gaan. ‘In mijn carrière was ik al in 128 landen geweest, maar hier nog nooit. Dus uit nieuwsgierigheid heb ik ‘ja’ gezegd.’ Nu moest hij alleen nog het zwakste voetbalteam uit de FIFA op een hoger niveau brengen.

Het trainen van het Amerikaans-Samoaanse voetbalteam was een unieke situatie voor Thomas Rongen. Als atheïst en coach van Major Leage Soccer-teams kwam hij in een uiterst religieuze cultuur en in een team met weinig geld en middelen terecht. ‘Dat waren omstandigheden die ik niet eerder was tegengekomen. Maar als Nederlander heb ik een avontuurlijk uitzicht op het leven en hanteer ik altijd het motto ‘keep an open mind’. Ik vond het daarom ook belangrijk om te assimileren in het land.’ Op dit punt was het contact tussen het Amerikaans-Samoaanse voetbalteam en andere westerse voetbalcoaches die eerder met hen hadden getraind stuk gelopen. ‘De belangrijkste dag was de eerste dag waarop ik alle spelers ontmoette. Ik liet ze zichzelf voorstellen en toen kwam Jaiyah naar voren. Ze kwam heel vrouwelijk over en in eerste instantie dacht ik dat zij de massagespecialist was van het team. Ze bleek een fa’afine te zijn; iemand van het “derde geslacht” zoals dat wordt genoemd in Polynesische culturen. Maar op haar paspoort heette ze Johnny. Toen heb ik gevraagd hoe ik haar moest noemen, waarop ze Jaiyah antwoordde, en zei toen: ‘vanaf deze dag noem ik je Jaiyah’. Daarop antwoordde zij: ‘Je bent de eerste witte man die mij heeft geaccepteerd’. Want alle andere coaches bleven haar met haar mannelijke naam aanspreken.’ Dit bleek ook belangrijk te zijn voor de rest van het voetbalteam omdat zij haar erkennen als fa’afine en volwaardig medespeler. Rongen besloot ook naar de kerk te gaan met de voetbalspelers en de stamleiders te ontmoeten. ‘Ik heb een pijp met hen gerookt en iets gedronken waarvan ik nog steeds niet weet wat het is en heb tegen de leiders gezegd: ‘u kunt uw kinderen bij mij achterlaten’.’  

Hoewel het in de documentaire wat langer lijkt, had Thomas Rongen maar drie weken om te trainen met het Amerikaans-Samoaanse voetbalteam. Daarom besloot Rongen zijn manier van trainen om te gooien. ‘Ik heb de trainingspiramide omgedraaid. Normaal is de eerste stap techniek, de tweede fysiek en de derde mentaal. Maar waar ik echt iets voor hen kon betekenen was op het mentale vlak. Dus heb ik veel teambuildingsactiviteiten georganiseerd die niets met voetbal te maken hadden. Het team had namelijk een hopeloze verliezersmentaliteit en als je in je hoofd niet kunt winnen, dan kun je dat op het veld zeker niet.’ Hij besloot ze daarom mee te nemen naar de hoogste berg van het eiland waar een kanon op staat. ‘In het verleden heeft een klein Amerikaans-Samoaans leger met o.a. dat kanon van de grote legermacht van Tonga gewonnen. Dus ik heb daar bij dat kanon een gepassioneerde speech gegeven over dat als hun voorouders met een minderheid konden winnen van Tonga zij dat nu toch ook weer moeten kunnen (hun eerste wedstrijd was nl. tegen Tonga). En ik had ook een rallying cry om keeper Nicky Salapu heen bedacht. Hij verloor als keeper met 31-0 van Australië en wilde dolgraag een keer een wedstrijd winnen voor dit team. Dus als ze er even doorheen zaten zei ik: ‘do it for Nicky!’. Deze tactiek werkte. ‘Ik vind het heel bijzonder dat hun psyche in drie weken 180 graden kon draaien. Daar heb ik ook veel van geleerd. Ik zie nu in hoe cruciaal het mentale onderdeel is, niet alleen bij het voetbalspel, maar ook daarbuiten. En waar ik nu nog steeds lering uit trek is hoe belangrijk het is om het hele team waarmee je speelt, werkt of leeft beter te maken. Want alleen dan word je zelf ook beter.’

Tijdens de première van de documentaire Next Goal Wins op Tribeca in 2014 zat regisseur Taika Waititi (Jojo Rabbit) in de zaal. Na afloop zou hij op Thomas Rongen zijn afgestapt en hebben gezegd dat hij hier ooit een film over wilde maken. ‘Ik kan me dit niet helemaal meer herinneren, want er liepen ook mensen als The Rock rond’, lacht Rongen. Maar zo’n 4 jaar later werd hij weer benaderd door Waititi die daadwerkelijk een filmplan had liggen over zijn tijd bij het Amerikaans-Samoaanse voetbalteam. ‘Dit is voor mij en het team hartstikke bijzonder. Want ineens staan zij, een van de slechtste teams in de FIFA, in de spotlight. En ik had zeker nooit verwacht dat ik ooit gespeeld zou worden door iemand als Michael Fassbender.’ De lancering van de film is uitgesteld door corona, maar hij zou in eerste instantie dit jaar uitkomen. Wanneer de nieuwe releasedatum is, is nog niet bekend. Wat Rongen wel kan zeggen is dat hij voor het WK van 2021 waarschijnlijk weer teruggaat naar Amerikaans-Samoa om het voetbalteam te trainen. ‘Het is nog afwachten wanneer het WK zal zijn, maar als het qua tijd uitkomt, wil ik er weer voor een maandje heengaan. Het is voor mij een hele spirituele trip geweest en ik zou graag nog eens met ‘Boeddha willen lopen’ zoals ze dat zeggen.’