Negen mannen beramen in 1998 een grote inbraak in een Arnhemse villa, waarbij de vrouw des huizes in haar slaapkamer wordt doodgeschoten. Een vriendin van haar raakt licht gewond en wordt voor dood achtergelaten. De negen mannen worden enkele maanden later in de kraag gevat en verdwijnen vervolgens vijf tot twaalf jaar achter de tralies.

Dat is samengevat de roofmoord, die in de volksmond De Arnhemse Villamoord is gaan heten. Maar is het werkelijk zo gegaan? Zijn deze mannen wel schuldig? En zo niet, wat kan er dan wel gebeurd zijn?

Een aantal mannen, die inmiddels hun straf uitgezeten heeft, strijdt al jaren voor heropening van de zaak en zeggen onschuldig te zijn. Een van de veroordeelden pleegde zelfmoord in zijn cel, omdat hij het niet kon verkroppen dat hij naar zijn mening onschuldig vastzat. De makers kregen de beschikking over 160 verhoortapes met alle politieverhoren van de negen mannen: vaak urenlange verhoren die de rode draad voor ‘De Villamoord’ vormen. Ook spraken de makers met diverse deskundigen, getuigen en mensen uit het politieteam. Hieruit blijkt dat politie en justitie cruciale fouten hebben gemaakt.

Regie: Joost van Wijk

Menu

Bekijk de afleveringen

De bekentenis

Aflevering 1

De geheime informant

Aflevering 2

Het schampschot

Aflevering 3

‘Het was een dubbeltje op z’n kant of we deze serie konden maken’

In gesprek met de maker: Joost van Wijk

Tekst: Esther Aerts

De Villamoord was een van de eerste zaken die op het pad van Joost van Wijk kwam toen hij bij 1Vandaag als verslaggever werkte. 'Ik ontdekte dat de universiteit van Maastricht er onderzoek naar deed, en dacht: als zij vraagtekens bij deze zaak zetten, dan ben ik heel benieuwd naar het verhaal van het overlevende slachtoffer Eline. Het leek me heftig voor haar dat zo'n zaak ineens begint te wankelen, nadat ze al die tijd dacht dat de juiste mannen vastzaten.' Ook was Van Wijk gefascineerd door haar huiveringwekkende verhaal: 'Eline had een schampschot in haar hoofd overleefd. Zoiets had ik nog nooit eerder gehoord. Ze was bereid haar verhaal voor ons te doen en daarna hebben we goed contact gehouden.'

Wat was voor jou de trigger om een serie te maken over De villamoord?
‘Het was voor mij een belangrijk aspect dat ACAS (Adviescommissie Afgesloten Strafzaken) anderhalf jaar geleden met de conclusies van hun onderzoek naar buiten kwam, waaruit bleek dat het een onveilige veroordeling was en dat er veel is misgegaan. Ik wist dat dit linksom of rechtsom een verhaal was: Óf het gaat herzien worden, óf het gaat niet herzien worden, maar dan moet je als Hoge Raad een heel goed verhaal hebben, waarom je dat niet gaat doen.' 

Hoelang zijn jullie vervolgens met de serie bezig geweest?
'We hebben mei vorig jaar ons team opgezet en de eerste drie maanden vol ingezet op research. We zijn eigenlijk heel simpel begonnen, door alle betrokkenen nog eens op te zoeken en te vragen: Hoe kijkt u twintig jaar later naar deze zaak? Dat was de grondhouding. We hebben ontzettend veel mensen gesproken, waaronder vrouwen uit het prostitutiemilieu, die heel belangrijk bleken in het proces.

Uit de verhalen van betrokkenen bleek dat men vond dat de politie had lopen kloten, dus wij wilden weten hoe zij te werk zijn gegaan. Vervolgens zijn we ons gaan focussen op het politieteam. We hebben na de research twee maanden gedraaid en toen tweeënhalve maand in de montage gezeten.’

Wat heeft jou het meest verbaasd aan deze zaak?
‘We kwamen er per toeval achter dat er een informant geheim was gehouden voor de rechter. In een rapport over rechercheprocessen in Nederland was terloops genoteerd dat in deze zaak een criminele informant belangrijk was, maar geheim zou worden gehouden. We ontdekten dat de informant in beeld kwam op het moment dat het onderzoek helemaal vast zat, en hij wees naar die groep van negen man. Het kwam de politie dus heel goed uit. Vervolgens werd er niks gevonden over die groep, terwijl er honderden lijnen werden afgetapt. De politie wist ook dat de bekentenis die ze hadden heel moeilijk was, maar ze stonden voor een keuze: Óf we gaan door met de bekentenis, óf we staan met lege handen. Bekentenissen zijn heilig bij de politie, en ze besloten daar op verder te gaan. Zo zijn er veel meer voorbeelden van dingen die verduisterd zijn.’

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© De villamoord / Joost van Wijk

'Goede journalistiek bestaat bij de gratie van mensen die hun nek durven uit te steken.'

© KRO-NCRV

Hoe wilde je de veroordeelden in beeld brengen?
‘Het zijn geen aaibare verdachten. Het zijn mannen die in drugs handelden, en die je niet zomaar kunt geloven. We hebben dus kritisch naar hun rol gekeken. Maar we keren het op een bepaald moment ook naar de kijker: weet jij zelf nog wat je zeven maanden geleden hebt gedaan op een bepaalde dag en bepaald tijdstip? Deze mannen waren ook geen types die een agenda bijhielden, dus zie dan maar eens met een goed verhaal te komen.’

Wat zegt deze zaak over het rechtssysteem in Nederland?
‘Als je goed luistert, is de vraag die we in de serie stellen: is dit het falen van één persoon of het falen van een systeem? Hoe kan het dat rechters dit niet gezien hebben? Rechtspsycholoog Peter Koppen zegt: ‘Wij hebben een systeem gebouwd waarin we ervan uitgaan dat de politie en het Openbaar Ministerie nooit fouten maken.’ Daar bouwt de rechter vrolijk op verder. Het klinkt misschien hoopgevend dat de zaak heropend gaat worden, maar een herzieningsverzoek is als volgt geschreven: alleen een novum, dus totaal nieuw bewijs, kan ervoor zorgen dat de zaak wordt herzien. Het wordt juridisch dus ingewikkeld of de zaak wordt heropend, want het valt juridisch te betwisten of de tapes een novum zijn. In onze serie dragen we twee nieuwe mogelijke novums aan, dus de Hoge Raad zal moeten beslissen of die voldoende reden zijn om de zaak opnieuw voor de rechter te brengen.’

Wilden alle betrokkenen meewerken aan de serie?
‘Het treurige aan deze zaak is dat we zoveel mensen gesproken hebben, maar dat aanvankelijk bijna niemand voor de camera zijn verhaal wilde vertellen. Het was een dubbeltje op zijn kant of we deze serie konden maken: er staan belangen van zoveel mensen op het spel! Dan merk je dat goede journalistiek bestaat bij de gratie van mensen die hun nek durven uit te steken. Als ik ergens in het hele proces bewondering voor heb, is dat voor mensen als Ömer. Hij heeft twintig jaar lang een ellendig leven gehad, en heeft nu een nieuwe vrouw en kinderen die hier níéts van weten. Als je dan naar voren durft te stappen, heb ik daar ongelofelijk veel bewondering voor.

Ook politiechef Chris Schmidt heeft een ondankbare rol. Hij is de enige die het woord neemt namens politie, dus ik kan er dan niet omheen om hem ook die vervelende vragen te stellen. Het makkelijkste was om te zeggen: ik doe hier niet aan mee. Maar hij vindt het toch belangrijker dat de waarheid boven tafel komt.’

Tekst loopt door onder de afbeelding.

'Een reconstructie met acteerwerk was voor mij een no go.

Het is een echt verhaal, dus ik vond die rauwe vorm van de serie belangrijk.'

© Joost van Wijk / De villamoord

Hoe bepaalde je de vorm van de serie?
‘Iets waar ik al langer mee speelde was: als we bij de publieke omroep mee willen met Netflix, dan moeten we goede series gaan maken. Ik weet dat we met het KRO-NCRV kernteam Journalistiek goed zijn in het uitzoeken van een verhaal, maar journalisten zijn niet altijd de allerbeste verhalenvertellers. Ik wilde uit mijn journalistieke comfortzone gehaald worden. Daarom besloten we een gevarieerd team samen te stellen en Jurjen Blick (de maker van Stuk – red.) en dramaturg Ellen Imhof bij de serie te betrekken. Zo zijn we bij deze mengvorm uitgekomen. Het journalistieke verhaal ging altijd voor, dus het verhaal moest kloppen. Maar je kunt het verhaal op veel manieren vertellen, door spanningsbogen aan je verhaal te geven en een voice-over toe te voegen, zonder de waarheid uit het oog te verliezen. Een reconstructie met acteerwerk was voor mij een no go. Het is een echt verhaal, dus ik vond die rauwe vorm van de serie belangrijk. We hebben de tapes bijvoorbeeld qua kleurcorrectie nauwelijks bewerkt. We zijn bij het monteren van de verhoren heel terughoudend geweest omdat we het heel belangrijk vonden dat we het verhaal niet zouden manipuleren.

Een ander dramaturgisch element is de maquette van de villa. De hele zaak draait om dat huis. Wij zochten een manier om dat mooi weer te geven. We hebben het verhaal gevisualiseerd op een afstandelijke manier. De maquette is gebrand op een soort karton, en heeft harde zwarte lijnen op het wit. Ook wilde ik niet continu de echte villa in beeld brengen omdat het zo gevoelig ligt. De man van de vermoorde bewoonster woont hier nog steeds.’

Wat vonden de betrokkenen van de film?
‘Ömer woont nog steeds heel afgeschermd en heeft de film bekeken via zijn advocaat. Hij was erg onder de indruk. Nevzat is vooral heel boos. En van wat wij boven tafel getrokken hebben, werd hij alleen maar bozer. Voor Mariëlla, de zus van de overleden verdachte Dave, was het heel indrukwekkend om na twintig jaar haar broer op beeld te zien.’

Wat is jouw persoonlijke drijfveer om dit soort series te maken?
'Ik vind het menselijke aspect van deze zaak heel belangrijk. Bijvoorbeeld zo’n verhaal van Nevzat, die al twintig jaar bezig is dit voor elkaar te krijgen: iedereen vindt hem, om het maar even hard te zeggen, een ondeugdelijke Turk. Maar daar gaat het niet om. Ik vind het schandalig dat er in deze zaak nauwelijks rekening wordt gehouden met de menselijke maat.

En hoe oubollig de slogan van KRO-NCRV misschien ook klinkt: ik vind het belangrijk om naar elkaar om te kijken, en dat is wel wat je met zo’n serie doet. Wie kijkt er naar ‘ondeugdelijke Turken’? Ik hoop met ‘De villamoord’ mensen een stem te geven die anders in een hoek gedrukt worden.’

Heb je tips of informatie die je met de maker wil delen? Mail dan joost.vanwijk@kro-ncrv.nl

lees hier meer over

Verhoortechnieken: Hoe ver kan je gaan?
bekijk hier

De tijdlijn van De villamoord

Helmut Boeijen over 'De villamoord'

© helmut boeijen / 2Doc

Zaten Nevzat Altay en de acht andere verdachten van De villamoord (131 min.) in 1998 jarenlang onschuldig vast? Dan zou het volgens rechtspsycholoog Peter van Koppen gaan om de grootste gerechtelijke dwaling in de recente Nederlandse geschiedenis. Bovendien zou de echte dader dan nog op vrije voeten zijn en wellicht ook een bedreiging kunnen vormen voor de vrouw die de schietpartij in Arnhem overleefde, waarbij haar tante Geke om het leven kwam.

In deze driedelige documentaire van Joost van Wijk wordt de zaak nog eens helemaal doorgelicht. Met de hoofdverdachte, diens advocaat, een ooggetuige, betrokken politiemannen, een familielid, enkele deskundigen én de verdachte, op basis van wiens getuigenverklaring alle anderen zijn veroordeeld. Een bekentenis die hij nu als vals betitelt. Afgelegd onder aanzienlijke druk. Fysiek bewijs voor betrokkenheid van de mannen is er verder niet - een constatering waarbij, sinds geruchtmakende justitiële dwalingen als de Schiedammer Parkmoord en de Puttense moordzaak, eigenlijk alle alarmbellen zouden moeten afgaan.

De aanpak van Van Wijk doet bijna Amerikaans aan, met een slimme en dwingende voice-over van Stefan Stasse, fraaie beelden en visualisaties van de plaats delict en ronduit chique muziek. Zo maakt hij, in de traditie van true crime-klassiekers als The Thin Blue Line, de Paradise Lost-trilogie en Making A Murderer, gehakt van het politieonderzoek, waarbij tunnelvisie de waarheidsvinding in de weg zou hebben gestaan. Beeldmateriaal van de politieverhoren maakt dat tastbaar: de verdachten worden op alle mogelijke manieren onder druk gezet om te bekennen en krijgen intussen tevens de benodigde daderkennis gevoerd. Met dramatische gevolgen, niet alleen voor de zaak zelf.

Daarna richt de krachtige miniserie zich op wat er dan wél kan zijn gebeurd in die Arnhemse villa, met nieuw (technisch) onderzoek en actuele verklaringen. Zo komt een ongemakkelijke alternatieve hypothese bovendrijven, die verder overigens niet in beton wordt gegoten. Dat is, als de zaak wordt heropend, aan politie en justitie. De villamoord oogt intussen als een soort deluxe-aflevering van het fameuze televisieprogramma Peter R. de Vries Misdaadverslaggever. Zónder koene presentator en verplichte confrontatie voor de (verborgen) camera, maar mét journalistiek graafwerk en opmerkelijke bevindingen die de geruchtmakende strafzaak wel eens een beslissende draai zouden kunnen geven.

Wordt ongetwijfeld vervolgd. In de rechtszaal. Of op de beeldbuis.

Lees de rest van de 2Doc Weekly van 19 januari 2020 hier. Wil je elke zondag documentairetips ontvangen? Abonneer je hier op onze nieuwsbrief.

Meer documentaires over dit thema