2Doc:

Door de ogen van Arna

BNNVARA

De jonge Bosnisch-Nederlandse architecte Arna Mačkić bouwt vanuit een ideaal: een inclusieve samenleving. Maar wanneer ze haar visie probeert te realiseren, stuit ze op tegenwerking van de gevestigde orde.

Locaties
Zoek naar docu’s op thema

Op deze pagina

DocTalks: in gesprek met regisseur Frederick Mansell

Arna Mačkić groeide op dichtbij Mostar, een plaats in Bosnië-Herzegovina. Tijdens de oorlog in de jaren '90 ontvluchtte haar gezin het land en vestigden zij zich in Nederland. Door haar oorlogsverleden weet Arna hoe belangrijk architectuur is voor het leven in een stad. In het straatbeeld van veel steden in Bosnië is namelijk te zien wie er wel welkom is en wie niet, waardoor bevolkingsgroepen gesegregeerd leven. Arna streeft dus voor een inclusieve publieke ruimte waarin alle soorten mensen en bevolkingsgroepen zich op hun gemak voelen. Door steeds dieper te graven in het oorlogsverleden wordt voelbaar waar Arna’s tomeloze energie vandaan komt om haar ideaal te verwezenlijken.

© BNNVARA

Arna Mačkić

© BNNVARA

In de documentaire zien we hoe de inmiddels dertigjarige Arna onvermoeibaar vecht voor haar ideaal om te bouwen aan een inclusieve maatschappij. Ze ontvangt een reeks prestigieuze prijzen en wordt op allerlei podia gehesen, maar wanneer het tot het toekennen van projecten en initiatieven komt, stuit ze ook op verzet. Vanuit haar kantoor in de Amsterdamse Bijlmerbajes werkt Arna onverstoorbaar verder, maar is Nederland klaar voor Arna's ideaal?

Tegelijkertijd ziet Arna hoe haar geboortestad nabij het Bosnische Mostar definitief gespleten is. De islamitische bevolkingsgroep, waar Arna's familie toe behoorde, is verdreven of vermoord. Arna ontdekt dat de monumenten die zijn opgericht rondom haar ouderlijk huis de misdadigers eren en herdenken. Architectuur wordt ingezet als wapen om de uitsluiting compleet te maken. Ook de straatnamen en pleinen zijn vernoemd naar dezelfde misdadigers.

Waar Arna ook komt, ze maakt voelbaar hoe architectuur het gedrag en denken van mensen kan bepalen: van woonhuis tot kantoorgebouw, van theater tot stadsplein. Met haar eigen ontwerpen biedt ze alternatieven en bouwt ze aan een gemeenschappelijke samenleving die toepasbaar is van Bosnië tot Nederland.

Regie: Frederick Mansell en Laurens Samsom

Hoe zat het ook alweer?

Arna Mačkić vluchtte vanuit Bosnië naar Nederland. Waarvoor vluchtte zij, en wat gebeurde er ook alweer in de jaren '90 in het oosten van Europa?

Joegoslavië

Om te kunnen begrijpen wat er in Bosnië is gebeurd, moet eerst Joegoslavië onder de loep worden genomen. Joegoslavië is een voormalig land dat ontstond aan het eind van de Eerste Wereldoorlog. Het land besloeg het huidige Slovenië, Kroatië, Bosnië en Herzegovina, Servië, Kosovo, Montenegro en Macedonië. In Joegoslavië werden verschillende talen gesproken en het was sterk religieus verdeeld tussen katholieke christenen, orthodoxe christenen en moslims. Tijdens de Tweede wereldoorlog bevrijdde Joegoslavië zichzelf, onder leiding van Tito. De hierop volgende jaren kwam Joegoslavië onder communistisch bewind. Toen Tito overleed en het communisme viel, raakte het land verdeeld en probeerden verschillende landen van het oude Joegoslavië de macht te grijpen. Dit leidde tot de Joegoslavische oorlogen waar de Bosnische Burgeroorlog deel van was.

De Bosnische Burgeroorlog

Toen Joegoslavië uiteenviel, riep Bosnië en Herzegovina in 1991 de onafhankelijkheid uit. De Servische Bosniërs die in Bosnië woonden waren het hier niet mee eens, en vielen samen met Servië en het Joegoslavische leger Bosnië binnen. Zeventig procent van het land werd ingenomen door de Serviërs en er werd een genocide gepleegd op de Bosniakken (Islamitische Bosniërs). In 1993 ontstond er tevens even conflict tussen de Bosniakken en de Bosnische Kroaten. De Bosnische Kroaten werden gesteund door Kroatië, die als doel had om delen van Bosnië bij Kroatië te voegen. De burgeroorlog in Bosnië is de laatste oorlog op Europees grondgebied geweest waarin etnische zuiveringen zijn voorgekomen. Het verdrag van Dayton maakte een einde aan de burgeroorlog in 1995. De Burgeroorlog kostte ongeveer 100.000 mensen het leven, twee derde hiervan was Bosniak. 

Mostar: de brug tussen verbinding en verdeeldheid

Mostar, een stadje in het huidige Bosnië-Herzegovina is eeuwenlang een cultureel kruispunt geweest tussen Oost en West. De stad werd doorklieft door de rivier Neretva, en dus was de oude brug 'Stari Most' het enige wat de twee delen van de stad verbond. Omdat Bosnië jarenlang deel is geweest van de Ottomanen, is een groot gedeelte van de bevolking die daar woont Islamitisch. Ook wonen er veel Katholieke Kroaten. Tijdens de Bosnische burgeroorlog claimde Kroatië een gedeelte van Bosnië en riep Mostar uit tot de hoofdstad van hun zelf-gestichtte staat. In 1993 ontstonden er hierdoor enorme conflicten tussen de twee bevolkingsgroepen. Uiteindelijk werd in 1994 de brug in Mostar verwoest. Vanaf dat moment staat de oude brug niet meer voor verbinding, maar juist voor de verdeeldheid van de stad. 

Het Bosnië van nu

Aangezien de burgeroorlog relatief kort geleden eindigde, is de verdeeldheid van het land nog altijd te zien. Mensen leven gesegregeerd; de Bosniakken, Bosnische Kroaten en Bosnische Serviërs hebben nauwelijks contact met elkaar. Ook in het straatbeeld is deze verdeeldheid te zien. Zo zijn er veel nationalistische leuzen te vinden op vervallen gebouwen, waardoor duidelijk wordt dat de oorlog en het gedachtengoed nog steeds voortraast in de denkwereld van sommige Bosniërs. Ook zijn veel sleutelplaatsen waar de oorlog zich heeft afgespeeld niet herbouwd en staan er overal ruïnes. In de steden zijn Moskeeën maar ook kerken te vinden, net zoals symbolen en monumenten die laten zien wie er niet welkom is en vaak een nationalistische ondertoon hebben. Arna Mačkić vindt deze verdeeldheid in de pubieke ruimte afschrikbarend. Zullen de Bosniakken, de Bosnische Serven en de Bosnische Kroaten ooit écht kunnen samenleven? 

© BNNVARA
© BNNVARA

Tekst geschreven door: Hannah Veldhoen

Meer achtergrondinformatie:

Meer architectuur