In de zesdelige serie Cannabis wordt de opkomst en ondergang van cannabiskoning Johan van Laarhoven verteld tegen de achtergrond van vijftig jaar Nederlands gedoogbeleid.

In 2014 wordt de Nederlandse coffeeshopondernemer Johan van Laarhoven in Thailand tot 103 jaar gevangenisstraf veroordeeld voor witwassen van drugsgeld. De Nederlandse overheid doet het af als een Thaise zaak en weigert hulp. Familie, vrienden en advocaten beginnen een wanhopig gevecht om Johan en zijn vrouw uit de ‘hel van Bangkok’ te halen.

De zesdelige documentaireserie Cannabis legt op meeslepende wijze bloot hoezeer het lot van Johan van Laarhoven is vervlochten met bijna vijftig jaar Nederlands gedoogbeleid. Op basis van vele uren archiefmateriaal en interviews met hoofdrolspelers van weleer reconstrueert Cannabis de geschiedenis van het Nederlandse softdrugsbeleid en ontmaskert minutieus de mythe van Nederland als voorbeeldige rechtstaat.

Regie: Arjen Sinninghe Damsté

Afleveringen

DocTalks: in gesprek met regisseur Arjen Sinninghe Damsté

In deze DocTalks gaat Ersin Kiris in gesprek met regisseur Arjen Sinninghe Damsté over zijn zesdelige documentaireserie 'Cannabis'.

Context en verdieping

‘De situatie van Van Laarhoven is het topje van de ijsberg van het hele gedoogbeleid’

In gesprek met journalist Derrick Bergman

Tekst: Abel Vos

Derrick Bergman is journalist, activist en voorzitter van de stichting Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod (VOC). Dit verbond ontstond in 2008 na het Cannabis Tribunaal in Den Haag, waar wetenschappers, activisten en politici twee dagen debatteerden over het Nederlandse cannabisbeleid. Zijn conclusie: het moét anders. Hoe keek hij naar de serie ‘Cannabis’? En denkt hij dat cannabis hier ooit wordt gereguleerd? 2Doc.nl ging met hem in gesprek.

Heb je Johan van Laarhoven weleens ontmoet?
‘Ik heb Johan één keer ontmoet in mijn leven. Die dag is mij goed bijgebleven. Hij is een jongen van de straat, net als Ben Dronkers en Henk de Vries, cannabisondernemers met een hoofdrol in de serie. Ook is van Laarhoven in your face. Hij had bij zijn collega-ondernemers helemaal niet zo’n goede naam. Hij belazerde geen mensen, maar was wel heel hard. De definitie van een selfmade-man: hij wil beter, hij wil groter, hij wil de beste coffeeshop van Nederland hebben.

Hij had destijds geen problemen met de politie, omdat hij ontzettend transparant was. Hij is in 1985 uit eigen initiatief naar de belastingdienst gegaan, daar zei hij: ‘Ik ben Johan van Laarhoven, ik verkoop wiet en voorgedraaide joints, ik wil graag belasting betalen. Hoe moet dat?’ Om dan jaren later te horen dat deze man in een hel is terechtgekomen, vond ik verschrikkelijk. Als journalist besloot ik over hem te schijven. Ik kreeg vrij snel een brief van Johan. Die las ik voor tijdens op Cannabis Bevrijdingsdag 2015 in Amsterdam. Vrijwel niemand was toen nog bezig met zijn proces. Terwijl ik zijn brief voorlas, barstte ik in tranen uit. Daarna startten we met zijn broer Frans de campagne Justice For Johan.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

'Dit is de langste gedoogconstructie uit de politieke geschiedenis. Daar durf ik een goede gram wiet op te wedden'

Wat vond je van de serie?
‘Ik kan mezelf een kritische kijker noemen. Meestal erger ik me dood aan tv-fragmenten en films over cannabis vanwege de eenzijdigheid: altijd weer datzelfde reggaemuziekje en de zo groot mogelijke superjoint. Het gaat dan vaak over problemen als schizofrenie en ondermijning. Zelden gaat het over iets waar het over zou moeten gaan: een geweldige plant die zorgt voor plezier en een voordeel kan zijn voor veel patiënten. Ik ken bijna iedereen uit de documentaire. De pioniers kunnen eindelijk hun verhaal vertellen: zij hebben de industrie in Nederland opgebouwd, zij hebben de kolen uit het vuur gehaald en ze hebben daarmee veel landen in de wereld geïnspireerd.

In de eerste aflevering zitten prachtige beelden van een jonge Koos Zwart, die ik goed heb gekend. Aan hem hebben we ontzettend veel te danken. Het is doodzonde dat hij is overleden voor de makers aan deze serie begonnen. Toen ik hem leerde kennen was hij al een oud gerimpeld mannetje, maar in deze serie zie je hem in de kracht van zijn leven, gloedvol vertellen tijdens het Holland Pop Festival in het Kralingse Bos. Deze Nederlandse versie van het Woodstockfestival is de echte geboorte van het gedoogbeleid, doordat vele undercover politieagenten niet of nauwelijks optraden tegen gebruikers en handelaren van cannabis.’

Koos Zwart, 1980

Hoe kijk je aan tegen het huidige gedoogbeleid?
‘Ik vind het een verlopen systeem. De geldigheidsduur is allang voorbij. Gedogen is een slim en goed beleidsinstrument voor de politiek. Op één voorwaarde: dat het tijdelijk wordt gebruikt, als een overgang. In Nederland hebben we sinds 1976 dit gedoogbeleid. Dat is de langste gedoogconstructie uit de politieke geschiedenis. Daar durf ik een goede gram wiet op te wedden.

De situatie van Van Laarhoven is maar het topje van de ijsberg van het hele gedoogbeleid. Er zijn duizenden huisuitzettingen per jaar voor wietteelt. Naar mijn idee komt dat alleen door het beleid van de overheid en het Openbaar Ministerie. Wat zijn dat voor onmensen? Ze verwoesten levens voor niets. Ik hoop dat kijkers en politici zich gaan afvragen: ‘Gaan we hier mee door? Is dit wat we willen? Vinden we het echt normaal dat mensen hun huis worden uitgezet omdat ze een paar planten op zolder of in de tuin hebben staan?’

Johan van Laarhoven is geen Pablo Escobar maar een succesvolle coffeeshopondernemer met vier shops. Sommige horecaondernemers hebben 150 cafés in Nederland. Maar je ziet een patroon: wie te groot is, pakken we aan. Het is leuk zolang het in een achterafkeldertje is, maar als je tonnen verdient, gaan we je hoe dan ook breken. Al doe je alles zo goed mogelijk volgens de regels. Bij de politie zit ook een frustratie: ze kunnen de ‘grote jongens’ niet pakken. Het ‘laaghangende fruit’ blijft over. Ik heb hier zelf een arrestatieteam van vier mensen bij mijn huis gehad. In kogelvrije vesten kwamen ze voor mijn zeven plantjes van tien centimeter hoog op mijn tuintafel. We lopen miljarden euro’s winst mis door cannabis niet te reguleren, maar we gooien ook veel geld weg door deze flauwekul.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

'In Nederland hebben we een unieke situatie met onze ervaring in de detailhandel en met onze coffeeshops'

Denk je dat deze serie iets kan veranderen?
‘Die hoop groeide bij mij naarmate ik meer afleveringen van de serie bekeek. Kijk bijvoorbeeld naar de voormalige DEA-agent in de serie. Een typische tough guy die zo kan meespelen in een Hollywoodfilm. In aflevering zes komt het erop neer dat zelfs hij tegenwoordig pro-cannabis is en pleit voor legalisering.’

Wat is volgens jou de oplossing?
‘Als regulering betekent dat je het alleen nog maar bij een apotheek mag kopen, maar niets in je tuin mag planten, laat die regulering dan maar lekker zitten. Ik wil eigenlijk geen enkele limiet aan thuisteelt, zoals dat er ook niet is voor bierbrouwen. Je mag thuis zo veel bierbrouwen als je wilt. Maar als je het wil verkopen, moet je belasting betalen en je inschrijven als onderneming. Er zijn veel brouwerijen die letterlijk zijn begonnen in de keuken of in de schuur. Als dat succesvol blijkt, dan ga je een stapje hoger. Dat moeten we ook hebben voor wiet. In de Verenigde Staten en Canada moet je enorm veel geld betalen voor een vergunning, dat moet je in Nederland niet willen.

Zeventig procent van de Nederlanders wil legalisering van de hennepteelt. Zelfs een meerderheid van de leden van rechtste partijen als VVD en PVV zijn voor regulering. Waar het vroeger een politiek risico was, is dat nu niet. Als je het goed vertelt, wordt iedereen enthousiast. Jesse Klaver maakt vaak hetzelfde grapje als het over wiet gaat: ‘Bij GroenLinks lachen ze me uit omdat ik nog nooit een jointje heb gerookt,’ waarna hij zegt dat hij wel vindt dat het legaal moet zijn. Als ik Jesse Klaver zou zijn, dan zou ik hier juist mijn punt van maken. Stem op mij, ik legaliseer het. Ik denk dat dat hem zo vijf á tien zetels extra zou kunnen opleveren.

In Canada pakt premier Justin Trudeau de legalisering erg streng aan. Sommige onderdelen zijn strenger geworden dan voor de regulering, bijvoorbeeld de verkoop aan jongeren. Dat is verre van ideaal en niet het eindstation waar we in Nederland naar toe zouden willen. Maar als je ernaar kijkt als een proces, is het een goede eerste stap. In Nederland hebben we een unieke situatie met onze ervaring in de detailhandel en met onze coffeeshops. Alleen de achterdeur moet nog geregeld worden. De Europese Unie zegt: drugs is een competentie van de lidstaten zelf. Landen mogen doen wat ze willen. Maak die stap.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

‘Ik denk dat Nederland nooit meer voor de troepen gaat uitlopen in Europa'

Er worden stappen gezet in Nederland. Hoe kijk jij bijvoorbeeld naar de wietproef?
‘Ik denk dat Nederland nooit meer voor de troepen gaat uitlopen in Europa. Ik vrees dat we wachten tot Duitsland of Spanje gaat legaliseren. Dan gaan we over: dan zijn we niet meer bang. In februari 2017 heeft de Tweede Kamer ingestemd met een wetsvoorstel van D66 om de hele achterdeur van ons gedoogbeleid te reguleren. Tijdens de formatieonderhandelingen in 2017 werd dat onder druk van het CDA slechts een eerste wietproef. Hierin zie je dat cannabis zelfs voor progressieve politici een niche-onderwerp is. In deze documentaireserie wordt goed weergeven: cannabis is geen nicheonderwerp. Het is huge.

Voor de ‘wietproef’, die volgens de overheid duidelijk moet maken of legale levering en inkoop van cannabis mogelijk is, zijn 149 aanmeldingen binnengekomen. Daarvan kijkt de overheid eerst welke aanmeldingen er voldoen aan hun criteria. Laten we zeggen dat er dan veertig kanshebbers over blijven. Vervolgens wordt er geloot. Ik heb van meerdere mensen gehoord dat meer dan zeventig procent van deze initiatieven van niet-Nederlandse bedrijven vandaan komt. Door die loting kan het dus gebeuren dat van de tien bedrijven die Nederland van wiet gaan voorzien er maar eentje Nederlands is. Misschien loopt het anders, maar het is de vraag of Nederlandse initiatieven die plek gaan krijgen. Dat wordt bekend in de eerste helft van 2021. Op deze manier kan het volgende kabinet daadwerkelijk aan de slag met deze wietproef.

Qua politieke timing komt deze serie in ieder geval op een goed moment. De campagne voor de Tweede Kamerverkiezing van 2021 is al ongeveer begonnen, zes weken lang een primetime serie bij de Publieke Omroep over dit hele proces en de politieke keuzes die zijn gemaakt, kan veel doen voor de kiezer. Ik hoop dat deze serie de ogen opent van mensen: er gebeuren foute dingen, maar niet alleen door coffeeshopondernemers of mensen die een jointje roken. Het probleem zit bij de overheid die het verbod op cannabis in stand houdt.' 

De beste misdaaddocu's