2Doc:

Your Mum and Dad

EO

Terwijl we worstelen met het heden, zijn we tegelijkertijd niet altijd bestand om met de trauma’s uit het verleden om te gaan. Deze film snijdt universele thema’s aan voor iedereen die zich afvraagt hoe je met familie, geheimen en het leven zelf om kan gaan.

Zoek naar docu’s op thema
Makers

‘They fuck you up, your mum and dad. They may not mean to but they do.’

Het begin van dit gedicht van Philip Larkin raakt de kern van de vragen die Klaartje Quirijns stelt in haar nieuwe film. Twintig jaar geleden woonde ze in New York en begon ze haar vriend Michael Moskowitz op de meest intieme plaats te filmen: in de therapie kamer met psychoanalist Kirkland Vaughans. Na jaren dit proces te hebben vastgelegd, werd zij in 2012 door een diagnose in haar borst op een existentiële manier geraakt. Ze besloot de camera op zichzelf te richten, haar familie en een onbesproken trauma. In de film onderzoekt zij de krachtige dynamiek van haar eigen familierelaties en de manier waarop haar leven hierdoor is gevormd.

Regie: Klaartje Quirijns

Op deze pagina

DocTalks: in gesprek met regisseur Klaartje Quirijns

In deze aflevering van DocTalks gaat Elena Lindemans in gesprek met filmmaker Klaartje Quirijns over haar persoonlijke documentaire Your Mum & Dad. In de film haalt Quirijns een hoop pijn en verdriet naar boven bij haar ouders. Hoe kijkt ze er nu op terug?

'We zijn wreed, impulsief, kortzichtig en dikwijls narcistisch’

In gesprek met Damiaan Denys

Tekst: Abel Vos

Hoogleraar psychiatrie Damiaan Denys begon sceptisch aan de documentaire Your Mum and Dad. ‘Ik ben niet zo’n liefhebber van films die over psychiatrie gaan. Het lukt zelden goed en is dikwijls overdreven.’ Toch was hij aangenaam verrast over de film. ‘Het verplicht je om na te denken over je eigen leven. Hoe ben ik bepaald door mijn ouders? Dat is soms pijnlijk om te moeten vaststellen.’

‘Ik begon sterk van mijn vak te houden’
De psychiatrie verkeert volgens Denys in een crisis. 'Ik heb het idee dat veel professionals in de GGZ worstelen met een identiteitsprobleem: wat doen we en wie zijn we? We zijn ten prooi gevallen aan technocratisch denken met cijfers en schalen. Dat is saai en beperkend en het resultaat van onze gecontroleerde maatschappij.’ De film belicht volgens Denys een element uit zijn vak dat in deze tijd vergeten dreigt te raken. ‘De expertise en het vakmanschap dat je moet hebben om met iemand in gesprek te gaan, en het inzicht dat je daarmee kan creëren in iemands bestaan.’

In haar film Your Mum & Dad volgt regisseur Klaartje Quirijns haar goede vriend Michael Moskowitz. Met zijn psychoanalist Kirkland Vaughans voert hij al meerdere jaren uitvoerige gesprekken over zijn jeugd. Denys: ‘Ik zag zeker het plezier in het werk van Vaughans. De therapiesessies stellen aan de ene kant niet zo veel voor, maar aan de andere kant ook juist wel. Het zijn ingewikkelde gesprekken die veel voor Moskowitz betekenen. Toen ik Vaughans aan het werk zag, begon ik weer sterk van mijn vak te houden.’

© Andreas Terlaak / Damiaan Denys

Jezelf leren kennen op een dure manier
Psychoanalyse is een door Sigmund Freud ontwikkelde vorm van psychotherapie. Het gaat ervan uit dat er naast het bewuste gebied van de ziel, ook een gebied van het onbewuste bestaat. Een patiënt voert gedurende een lange periode uitgebreide ontspannen gesprekken over dromen, conflicten en herinneringen met een psychoanalyticus. Uit spontante uitingen moeten daarbij ‘verdringingen’ uit het onbewuste naar het bewuste worden gehaald. De therapeut begeleidt vervolgens de patiënt zodat deze ‘verdringingen’ onderworpen blijven aan de controle van het bewustzijn en zo herkend en beheerst kunnen worden.

Vooral vanaf de jaren dertig was deze techniek overheersend. Denys: ‘Iedere gevestigde schrijver of muzikant uit de culturele elite had een analyticus. Niet omdat je ziek was, maar omdat je op zoek was naar je ziel. Die zoektocht was creatief bevredigend.’ Vanaf de jaren zeventig werd de therapie door de crisis voor veel mensen niet meer betaalbaar. Een klassieke analytische kuur volg je vijf dagen in de week en kan vele jaren duren. Denys: ‘Het is bedoeld als genezing, maar het is geëvolueerd naar jezelf leren kennen, maar dan op een dure manier.’

Het nadeel van psychoanalyse is dat het effect moeilijk is aan te tonen omdat het om concepten gaat die niet binnen de wetenschap vallen: het gaat om het onbewuste. De psychoanalyse zegt: wij pretenderen niet dat we een klacht doen afnemen, wij veranderen een persoon en dat is niet te meten. Denys: ‘De vraag ‘werkt het’ is niet zo relevant in de psychoanalyse. Dat vraag je ook niet van een goede film of van een goed boek. Maar het kan je wel raken. Die vraag moet je stellen bij psychoanalyse: raakt het je?’

De Nederlandse overheid heeft ongeveer tien jaar geleden besloten om psychoanalyse niet meer te vergoeden. Het past niet meer binnen het moderne denken waar alles snel, efficiënt en bewijsbaar moet zijn. Toch hoopt Denys dat de techniek blijft bestaan. ‘Als een soort van alternatieve manier om over jezelf na te denken en daar de vruchten van te plukken. Als Michael het leuk vindt, en hij heeft het geld: laat hem dat dan maar betalen. Niemand verplicht hem om dat te doen. Je kan je geld ook aan prostituees of whisky’s geven. Hij koos ervoor om het aan een analyticus te geven.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

'Je kan je geld ook aan prostituees of whisky’s geven.

Hij koos ervoor om het aan een analyticus te geven.'

© Filmdepot

‘We zijn wreed, impulsief, kortzichtig en dikwijls narcistisch’
In de film horen we dat Michael Moskowitz in zijn jeugd als Joodse jongen is verhuisd naar een antisemitische buurt in New York waar hij het enige Joodse kind was. De ouders van zijn moeder en veel familieleden zijn overleden in de holocaust. Door de verhuizing reproduceerde de moeder van Michael haar eigen trauma.

Denys: ‘Mensen zijn blijkbaar zo wreed dat zij anderen iets aandoen wat zij hun is aangedaan, of daar neigen in te vervallen. Ik heb natuurlijk een bias, ik werk al 25 jaar met psychiatrische patiënten, maar ik heb niet zo’n positief beeld over de mens. We zijn wreed, impulsief, kortzichtig en dikwijls narcistisch. Mensen zijn ook blind voor zichtzelf. Waarom doet die moeder dat? Ze zal het nooit doelbewust gedaan hebben. Soms gebruiken we een onbewust mechanisme omdat we geen inzicht hebben in ons lijden of de oorsprong daarvan. We verdoezelen veel. Pas door de psychoanalyse zien we hoe een ogenschijnlijk normale man diep gekwetst is en hoe erg hij lijdt. Hij zit klem in zijn verleden met zijn moeder. Hij komt er maar niet uit. Pijnlijk dat hij daar helemaal geen weg mee weet. Dat vind ik heel somber.’

Iedereen heeft een eigen weerbaarheid bij het verwerken van negatieve onderwerpen uit het verleden. Sommige mensen ontwikkelen trauma’s, anderen doen dat niet bij dezelfde bedreiging. Denys: ‘Driekwart van de mensen is grotendeels weerbaar en ontwikkelt geen trauma’s. In deze coronacrisis zie je duidelijk wat onze samenleving doet: overdrijven en de depressie en angst benadrukken. Mensen zijn soms sterker en flexibeler dan ze denken. Maar we leven in een sentimentele samenleving waar dat allemaal wordt uitvergroot.’

Film als vaccin
Klaartje Quirijns wilde niet net als haar goede vriend Michael Moskowitz in therapie over haar verleden. In plaats daarvan filmde ze hem jarenlang op de divan. In de film spreekt ze ook voor het eerst met haar eigen ouders over hun verleden. Haar eigen film werd voor haar een soort therapie. De vraag is of het kijken naar een documentaire een therapeutisch effect hebben. 

Denys: ‘De eerste theaters in het Oude Griekenland zijn ontstaan in ziekhuizen en hadden een medische context. Aristoteles had het over Catharsis, wat letterlijk ‘emotionele zuivering’ betekent. Het beschrijft het effect van het opwekken van krachtige emoties, waardoor een zuivering van diezelfde gevoelens ontstaat. Daarom kijken mensen ook graag naar films: je identificeert je met personen en je doorleeft hun emoties, maar niet op dezelfde heftige manier als dat het bij jezelf gebeurt. Je zou kunnen zeggen dat een film, boek of theater een soort vaccin is. Het is als een afgezwakt virus wat je bij iemand inspuit, waardoor je in mindere mate wel de effecten voelt, en daarmee immuun wordt voor andere effecten.’

Tekst gaat verder onder afbeelding

'Je zou kunnen zeggen dat een film, boek of theater een soort vaccin is.'

© Filmdepot

Iedereen een therapeut
‘Iedereen in New York heeft een therapeut, vertelt Quirijns in haar documentaire. ‘Ze zweven als engelen boven de stad.’ New York is niet de enige stad waar een drang is naar zelfverbetering, ook in Nederland vliegen de cursussen, trainingen en coachings je om de oren.

Denys: ‘Aan de ene kant vind ik dat mensen zo zwak geworden zijn dat ze bijna vanaf hun geboorte al een mentale coach nodig hebben die hen bijstaat bij elk mogelijk probleem. Elke levensrimpel moet geadviseerd worden door een therapeut. Er is een enorme hang, afhankelijkheid en verlangen naar professionele begeleiding van ons mentale leven.

Aan de andere kant hebben we ook een weerzin dat we daar afhankelijk van worden, dat er steeds meer nieuwe problemen bijkomen waar daarvoor nooit zorg aan te pas kwam. Je ziet dat er veel discussies zijn over het stigmatiseren, psychologiseren, medicaliseren. Mensen schreeuwen om psychiaters, maar als er een psychiater komt en jou helpt en je wordt gereduceerd tot een patiënt, dan word je boos dat je een patiënt wordt genoemd, dat wil je liever een gelijkwaardige gesprekspartner. Dat vind ik hypocriet van ons. Je zegt: ik heb iemand nodig, maar dan moet je status veranderen en je onderwerpen aan het gezag en autoriteit, maar dat vinden we dan te veel gevraagd. Veel mensen willen bij mij als psychiater komen, maar niet als patiënt maar als vriend. Alsof we een vriendschappelijk gesprek hebben. Wel gehoord worden, maar niet als patiënt, die ambivalentie vind ik in onze samenleving ook heel duidelijk.

Damiaan Denys (1965) is filosoof en psychiater, gespecialiseerd in angstgevoelens. Hij is hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en hoofd van de academische afdeling psychiatrie in het AMC. Sinds 2013 treedt hij ook op met zijn theatercollege ‘Wat is angst?’.

© Klaarte Quirijns / Your Mum and Dad

In de media

They fuck you up, your mum and dad.
They may not mean to, but they do.
They fill you with the faults they had
And add some extra, just for you.

But they were fucked up in their turn
By fools in old-style hats and coats,
Who half the time were soppy-stern
And half at one another's throats.

Man hands on misery to man.
It deepens like a coastal shelf.
Get out as early as you can,
And don't have any kids yourself.

Philip Larkin, High Windows

Familieperikelen