Was jij je bewust van de aanwezigheid van de maffia toen je opgroeide?
‘Tot mijn achttiende woonde ik met mijn ouders vlak naast een beruchte buurt, het hoofdkwartier van een ‘Ndrangheta-familie. Ik leerde al jong bij welke familienamen mijn alarmbellen moesten gaan rinkelen. Ik herkende de verdachte gelaatstrekken van gevaarlijke families en bepaalde buurten meed ik als de pest. Terwijl ik opgroeide realiseerde ik me beetje bij beetje dat ik die kennis had, zonder dat ik precies wist waar ik het vandaan haalde. Ik denk dat iedereen in het zuiden van Italië zich behoorlijk bewust is van de maffia.’

Dat klinkt alsof je ook zomaar in hun invloedssfeer terecht kunt komen.
‘Zo is het ook wel. Mensen komen op allerlei manieren met hen in aanraking. Het gebeurt regelmatig dat iemand stom genoeg is om de maffia om een gunst te vragen. Als je eenmaal bij hen in het krijt staat, ben je voor de rest van je leven met hen verbonden. Ik ken een 60-jarige vrouw uit een welgestelde familie die verliefd werd op een jongen uit een slechte buurt. Toen ze achttien was rende ze weg met hem en samen kregen ze twee kinderen. Al gauw veranderde alles. Hij belandde in de gevangenis en toen hij er weer uitkwam, bleef hij een eeuwige voortvluchtige. Ze had een afschuwelijk leven. Als vrouw van een maffioso is het je taak om de maffiamentaliteit er bij je kinderen in te rammen en eten en kleding te brengen naar de gevangenis, meer niet. En als je probeert te scheiden, kun je erop wachten dat zijn familie of je eigen familie je vermoordt uit eerwraak. Uiteindelijk stierf haar man in de gevangenis en bleef zij in armoede achter. Ik ken veel van dit soort verhalen.'

Tekst gaat verder onder foto

En toen besloot jij: over die families wil ik iets maken.
‘Ja, toen ik ouder werd, realiseerde ik me dat ik veel geluk had gehad. Als ik een paar wijken verderop was geboren, had mijn leven er totaal anders uitgezien. Het is makkelijk om de maffia te demoniseren om hun wreedheid. Maar als je tegenover een jonge jongen staat en hem aankijkt, blijft dan alleen hun wreedheid overeind? Misschien zijn zij er ook gewoon ingesleurd. Toen ik de jongens ontmoette die uiteindelijk de hoofdpersonen werden in mijn film, zag ik gewone pubers in hun laatste tienerjaren. Ik leerde hun blik op de wereld kennen en begon met ze mee te voelen. Daar schrok ik ook weer van, want ik wist: deze kant is verkeerd. Dit is de maffia. Zo ontdekte ik de complexiteit van het onderwerp. Maar dat moest het ook zijn. Het fragiele gezicht van de maffia.’

In jouw film zien we dat kinderrechter Roberto di Bella de jongens weghaalt bij hun familie voor een heropvoedingstraject. Kun je uitleggen waarom dat gezien wordt als een controversieel traject?
‘Veel Italianen vinden het immoreel om kinderen weg te halen bij hun ouders, zelfs als die kinderen opgroeien bij de ‘Ndrangheta. Vooral katholieke kerken in bepaalde gemeenschappen hebben daar moeite mee. Ze zijn bang dat het traumatisch is voor kinderen om gescheiden te worden van hun ouders. Ik vind dat je in de film kunt zien dat het best meevalt. De kinderen blijven in contact met hun familie en in de weekenden mogen hun moeders gewoon langskomen.’

Maar is het niet net zo goed traumatisch dat zij geconfronteerd worden met de gedachte dat hun hele leefwereld, inclusief hun ouders en vrienden, slecht is?
‘Ja, dat kan zeker zorgen voor een identiteitscrisis, mits ze die gedachte toelaten. Als je vader en moeder dingen doen die regelrecht tegen de wet ingaan, hoe weet je dan wat goed en fout is? Zijn je ouders fout of is de rest van de wereld slecht? Vooral de jongens die hun hele leefwereld en opvoeding in twijfel trekken, kunnen het heel moeilijk krijgen. Maar vaak zijn ze al eerder met die ideeën in aanraking geweest door middel van de krant of mensen in hun omgeving.’

Tekst gaat verder onder foto

Hoe kreeg je het voor elkaar om hen aan het praten te krijgen?
‘Maandenlang bouwden we een band op zonder dat ik ze interviewde. Ik was bang dat ze dicht zouden klappen als ik het te vroeg zou doen. Uiteindelijk lukte het wel, maar het ging heel stroef. Misschien lag dat ook wel aan mij. Eigenlijk was ik nog boos toen ik begon met filmen. De maffia heeft het leven verwoest van mensen om mij heen. Ik moest eerst afstand nemen van mijn vooringenomenheden. Pas toen ik stopte hen te veroordelen, merkte ik dat ik dichterbij kon komen.’

De film eindigt met de stelling dat het programma zowel controversieel als effectief is. Tegelijkertijd zien we dat bijna alle jongens weer zijn gaan wonen in Calabria, waar de maffia actief is. Waaruit kunnen we opmaken dat het programma zo effectief is?
‘We weten nog niet of het echt effectief is. Veel van de jongeren die meedoen, gaan terug naar hun families omdat ze nog jong zijn. Enkelingen worden bij pleeggezinnen geplaatst. We hopen dat ze, eenmaal terug op hun oude plek, toch dingen willen veranderen. Dat ze misschien weer naar school gaan of een goede baan vinden. Van hen moet het komen.’

Is het niet naïef om te denken dat zij van binnenuit hun families kunnen veranderen?
‘Het is inderdaad een softe benadering. Ik snap dat het naïef oogt. Maar het helpt heus wel wat, kijk maar naar Alfonso, een van de jongens uit de film. Hij woont nu met zijn moeder en zus in Noord-Italië. Maar zij hadden ook niet echt een andere keuze, want de hele familie zat of in de gevangenis of was dood. Dan is het makkelijker om je ervan los te maken. Misschien is het programma van Roberto di Bella een druppel op een gloeiende plaat, maar het is beter dan niets.’