Wat doet het met je als je op basis van je huidskleur regelmatig staande wordt gehouden door de politie? Onontkoombaar, recht in de camera doen veertien Nederlanders verslag van hun bizarre ervaringen met politiecontroles.
De impact van dit etnisch profileren blijkt groot, want het raakt hen in de ziel en ondermijnt het vertrouwen in de politie: een verwijdering die niet alleen hen, maar ons allemaal aangaat. Verdacht is een wrange aanklacht met enige zelfspot, die de kijker verbaast, verwart, misschien zijn afgrijzen oproept, maar vooral inzicht biedt.
Regie: Nan Rosens
Met haar film Verdacht (2018) heeft filmmaker Nan Rosens (1961) etnisch profileren voor veel mensen op de kaart gezet. Onder kijkers die zich herkenden in de vertelde verhalen, kwam enorme opluchting naar boven. Het uiteindelijke doel volgens Rosens is om inzicht te bieden. Hoeveel impact heeft deze film gehad? 2Doc gaat drie jaar later in gesprek.
Deze film is in nauwe samenwerking met organisatie Controle Alt Delete. Wie kwam er met het idee voor deze film en wie benaderde wie?
‘In 2016 keek ik Pauw en zag kickbokser Remi Bonjasky die vertelde dat hij wel eens gestopt werd op straat. Ik had het idee dat hij dat voor het eerst publiekelijk vertelde. Ik weet niet of dat zo is, maar ik voelde bij hem schaamte en schroom. Aan diezelfde tafel zat Dionne Abdoelhafiezkhan van Controle Alt Delete. Ik kende haar en de organisatie toen nog niet. Zij vertelde er ook wat over, maar het verhaal van Bonjasky raakte mij echt.’
Welk probleem stelt u aan de kaak?
‘Ik word als witte, blonde vrouw nooit aangehouden, dus hoe zou dat voelen? Stel je eens voor dat de politie alle witte, blonde vrouwen van rond de vijftig gaan aanhouden, omdat je er zo uit ziet. Ik kon me er geen voorstelling van maken van hoe dat zou zijn. Zo kwam ik dus op het idee voor de film. Ik wil onze onbewuste vooroordelen die in ons allemaal zitten zichtbaar maken. Ik denk dat ik die heb en ik denk dat jij die ook hebt over hoe je naar de ander kijkt.’
Uw films betreffen politiek-gevoelige thema’s. Wat hoopte u persoonlijk te bereiken met Verdacht?
‘Ik ben een filmmaker, geen activist. Ik hoef niet per se iemand een kant op te duwen. Mijn eigen verwondering zet ik om in een film en ik hoop dat die film iets oproept bij de kijker waardoor er iets gaat bewegen. Ik wil aanzetten tot nadenken en zelfonderzoek. Ik ga mensen niet vertellen wat ze moeten doen. In mijn films zal je daarom nooit een oplossing voor het probleem vinden. Dat is iets voor de politiek om op te lossen. Het echte doel voor mij is dat je de pijn begrijpt en dat je daardoor zelf als kijker verandert.'
Merkt u dat er een ontwikkeling gaande is om etnisch profileren te voorkomen?
‘Ik hoorde van kijkers dat hen tijdens het kijken van de film schaamte bekroop: ik doe ook mee met etnisch profileren. Je voelt je betrapt. Mensen zien dingen op straat waarvan ze denken: dat zal wel niet kunnen. Dat is heel raar, maar die gedachtegang zit zó diep. Er waren ook kijkers die zichzelf in de film herkenden. Ik hoorde uit mijn eigen omgeving en ook van Controle Alt Delete dat de opluchting enorm was dat het onderwerp hier heel duidelijk naar voren kwam.’
'Je kunt niet zeggen dat het niet zo is of dat het een individueel probleem is.’
‘Ook heeft de film bij de politie veel losgemaakt. Er werd enorm veel over gepraat. Binnen de politie zijn er wel dingen veranderd. Tijdens de opleidingen geven agenten etnisch profileren meer aandacht. Ook staat het onderwerp hoger op de agenda. Na Verdacht kun je niet meer om etnisch profileren heen. Je kunt niet zeggen dat het niet zo is of dat het een individueel probleem is.’
Tekst gaat verder onder afbeelding
Is er naar uw idee vandaag de dag meer bewustzijn en meer bekend over etnisch profileren?
‘O zeker. Ik denk dat nu meer mensen weten wat etnisch profileren is dan vijf jaar geleden. Al betekent dat natuurlijk nog geen maatschappelijke gedragsverandering. Ik denk wel dat sommige mensen veranderd zijn. Dat heeft ook te maken met de Black Lives Matter-beweging en andere discussies die er zijn. Maar deze film zat daar allemaal net vóór; een soort meant-to-be. Aandacht voor etnisch profileren is onderdeel van deze emancipatiebeweging. Daarmee gaat het vrij snel, want het rommelt op alle fronten. Kijk bijvoorbeeld naar zwarte piet, waar de jonge generatie niet meer over wil zwijgen. Bepaalde dingen kun je gewoon niet meer doen. Er wordt op een andere manier gekeken. Ik denk dat deze beweging gewoon doorgaat, maar dat heb je niet in één generatie gedaan.’
In hoeverre heeft het nut om in documentaires politieke vraagstukken aan te kaarten?
‘Ik vind het geen politiek, maar een maatschappelijk vraagstuk. Ik vind het van belang dat je daar mensen hun eigen gedachten bij laat vormen. Mijn doel met de film is het onderwerp ‘hoog te leggen’ en zo in het bewustzijn van mensen te planten. Niet van incident naar incident, maar om erboven te hangen en wat breder te kijken. Wat daar precies uitkomt, is niet aan mij.’
‘Ik vind het als filmmaker genoeg om er op die manier aandacht aan te geven. Er zijn aan de hand van de film wel Kamervragen gesteld, maar het is daarna aan de politie, hun opleidingen, en maatschappelijke organisaties om daar verder mee te gaan. Als iemand in een film vertelt hoe het wél moet, ben ik weg. Anders word je als filmmaker een soort dominee en dat is killing voor films.’
'Als iemand in een film vertelt hoe het wél moet, ben ik weg.'