In Nederland zijn we ervan overtuigd dat iedereen gelijk is in het onderwijs en dat je dus niet rijk hoeft te zijn om naar het vwo te gaan. Is dit wel zo? Deze vraag stellen regisseurs Sarah Sylbing en Ester Gould in de zevendelige docuserie 'Klassen'.
Na hun hitserie Schuldig strijken Sarah Sylbing en Ester Gould weer neer in Amsterdam-Noord, dit keer richten ze hun pijlen op de kinderen van groep 8. Elf jaar zijn ze als het eindadvies voor de middelbare school valt dat de rest van hun leven zal beïnvloeden. Niet alle kinderen kunnen terugvallen op steun van hun ouders, sommigen staan er helemaal alleen voor. Gelukkig zijn er nog leraren die zich om hen bekommeren. Maar is dat genoeg?
Regie: Sarah Sylbing, Ester Gould & Daan Bol
Wethouder Marjolein Moorman
‘Als individu kun je problemen als kansenongelijkheid in het onderwijs niet oplossen, maar als politicus kun je het systeem veranderen.’ Dat is de reden voor de carrièreswitch van Marjolein Moorman (1974) van wetenschapper naar politicus. In 2010 werd ze raadslid voor de PvdA en sinds 2018 is ze wethouder van de gemeente Amsterdam met in haar portefeuille o.a. Onderwijs. 2Doc.nl vraagt haar hoe haar onderwijsparadijs eruitziet.
Waarom heeft u uw carrière omgegooid? Wat was de druppel?
‘Kansengelijkheid was mijn belangrijkste motivatie om de politiek in te gaan. In 2009 was ik op zoek naar een basisschool voor mijn oudste dochter. Bij het bezoeken van scholen zag ik de enorme verschillen in Amsterdamse scholen. Ik zag scholen die goed onderwijs hadden, maar totaal geen afspiegeling waren van de maatschappij. Aan de andere kant waren er ook erg slechte scholen waar ik mijn kind niet heen wilde sturen. Uiteindelijk heb ik een mooie, gemengde school gevonden in de buurt, maar de verschillen in de kwaliteit van onderwijs vond ik frappant en daar wilde ik wat aan veranderen.’
'Onderwijs is nu vooral een wedstrijd die alleen door de kinderen met hoogopgeleide ouders en een goed inkomen wordt gewonnen.’
Hoe ziet uw onderwijsparadijs eruit? Hoe zou u het inrichten als u het vandaag op morgen kon omtoveren?
‘Ik wil vier dingen oplossen. Als eerste het lerarentekort; het tekort is namelijk slecht voor iedereen en het grootst op scholen waar de meeste kinderen met een achterstand zitten. Ten tweede wil ik vroegselectie weghalen en kinderen langer de kans geven om zich volledig te ontwikkelen. Verder wil ik via school bijles beschikbaar maken voor iedereen en dan om een achterstand in te halen in plaats van een voorsprong te nemen zoals dat nu vaak het geval is. As laatste wil ik gratis voorschoolse kinderopvang zodat de achterstand überhaupt wordt voorkomen. Op vierjarige leeftijd is een achterstand al bijna niet meer in te halen. Daarbij vind ik het ook heel belangrijk dat docenten hoge verwachtingen gaan hebben van kinderen en dat er gekeken wordt naar wat je wel kan, in plaats van wat je niet kunt. Kinderen worden nu afgewezen op hun slechtste vak.
Ik was een tijdje terug op een gemengde school, in een 3 havo klas. Een Marokkaanse leerlinge zei dat ze graag geneeskunde wilde studeren. Ze wilde na het behalen van haar havodiploma naar het vwo. Toen zei een docent: ‘ze moet wel realistische verwachtingen hebben’. Dat vind ik zo bizar. Gezien de lage sociaaleconomische status van de school is de kans groot dat haar ouders de taal niet of gebrekkig spreken en dat ze uit een gezin komt waarin er niet veel hulp beschikbaar was voor haar. Was ze uit een ander gezin gekomen, zat ze nu misschien al wel op het vwo. Als ze hard werkt, kan ze het vwo misschien gewoon halen. Waarom zeg je bij voorbaat dat dat niet voor haar is weggelegd? Als laatst vind ik de hele hiërarchie in het onderwijs – de verdeling in hoog en laag – niet goed. Het is nu een wedstrijd om bovenaan te eindigen, ik vind dat onderwijs een springplank moet zijn. Nu is het vooral een wedstrijd die alleen door de kinderen met hoogopgeleide ouders en een goed inkomen wordt gewonnen.’
Tekst gaat verder na afbeelding
Hoe komt u aan uw ideeën over een herinrichting van het onderwijs?
‘Het is niet zo dat ik de wijsheid in pacht heb. Daarom praat ik met heel veel mensen en bezoek ik scholen. Amsterdam heeft er 300 en daarvan heb ik er inmiddels 100 bezocht. Ik praat met wetenschappers uit het veld en ik lees literatuur over dit onderwerp. Uit onderzoek komt duidelijk naar voren dat vroegselectie tot enorme ongelijkheid in het onderwijs leidt. Je krijgt eigenlijk maar tot je elfde à twaalfde om jezelf te ontplooien en te bewijzen. Als je dan met een achterstand begint omdat je ouders de taal niet spreken, je niet stimuleren, je klein woont of geen computer hebt, is de kans dat je het redt heel klein. Dit heb ik dus niet zomaar zelf bedacht, maar dit komt in veel literatuur terug en je ziet het ook als je onderwijssystemen met elkaar vergelijkt.’
Is het lastig om het onderwijs te hervormen?
‘Ondanks dat ik weinig bevoegdheden heb, heb ik in Amsterdam al best veel veranderd. Zo heb ik een brede brugklasbonus geïntroduceerd; extra geld om ervoor te zorgen dat brede brugklassen kleiner kunnen zijn, zodat er oog is voor de verschillende soorten kinderen. Ik geloof dat je ongelijk moet investeren om kansengelijkheid te creëren. Scholen met meer kinderen met een achterstand krijgen meer geld. Amsterdam heeft ook meer geld geïnvesteerd in voorscholen, die bieden 16 uur per week voorschool met goede pedagogische medewerkers. Ik wil familiescholen creëren waar ouders ook terecht kunnen met schuldenproblematiek. Dit zijn ergens veel lasten voor een school om te dragen, maar als het daar niet wordt gedaan, waar dan wel?’
'Klassen laat zien dat dit systeem oneerlijk is voor veel mensen, ook voor kinderen die veel meekrijgen vanuit huis.'
Wat vindt u ervan dat er nu een zevendelige serie is gemaakt over kansenongelijkheid in het onderwijs?
‘Ik ben er heel erg blij mee. Kansenongelijkheid is al snel een abstract begrip en deze documentaire geeft het een gezicht. Ik denk ook dat veel mensen al wel weten dat er ongelijkheid is op scholen, maar dat ze nog niet beseffen dat er echt iets moet veranderen. Daarvoor is deze documentaireserie ook heel goed. Het laat zien dat dit systeem oneerlijk is voor veel mensen, ook voor kinderen die veel meekrijgen vanuit huis. Die hebben ook stress van het vroege schooladvies en het constante vergelijken met anderen.’
Waarom wordt er nu dan nog niet veel aan gedaan op nationaal niveau?
‘Omdat de kinderen die door dit systeem niet de kansen krijgen die ze verdienen, niet de kinderen zijn van journalisten, beleidsmakers en politici. Om met Johan Cruijff te spreken ‘je gaat het pas zien, als je het doorhebt’. Daar gaat Klassen denk ik voor zorgen.’
Zou Dennis van de Dierenwinkel zich nog melden? Bij het begin van de zevendelige serie Klassen begin je héél even te twijfelen: die voice-over stem, die lekker losse vertelwijze, die zorgvuldige casting, die toegang tot precaire situaties en die bijzonder smaakvolle muziek. Is dit een nieuwe aflevering van Schuldig, de gelauwerde documentaireserie uit 2016 over schuldenproblematiek in Amsterdam-Noord, waarmee Dennis uitgroeide tot een publiekslieveling?
Nee, dit is een logisch vervolg. Dezelfde toon, setting en invalshoek, andere thematiek. Kansen(on)gelijkheid in het onderwijs, ditmaal. Aan de hand van enkele Amsterdamse kinderen in het laatste jaar van de basisschool, die worden voorbereid op hun overstap naar de middelbare, en enkele tieners die daar net terecht zijn gekomen schetsen Ester Gould, Sarah Sylbing en Daan Bol een levendig portret van een multiculturele samenleving, waarbinnen klasseverschillen, en bijbehorende problemen zoals onderadvisering van vooral allochtone basisschoolkinderen, aan de orde van de dag zijn (gebleven).
Op de Weidevogel hoopt bijvoorbeeld vrijwel iedere leerling op een VWO-advies, terwijl de kinderen op sommige andere scholen – noem het vooral geen zwarte scholen – stelselmatig een lager advies krijgen dan hun prestaties eigenlijk rechtvaardigen. Het is één van de voornaamste thema’s van de Amsterdamse wethouder van onderwijs en armoede, Marjolein Moorman (PvdA), onderwijspsycholoog Bowen Paulle (die spreekt over ‘the prison of low expectations’) en schoolbestuurder Mirjam Leinders, enkele van de professionals in deze Nederlandse evenknie van de veelgeprezen serie America To Me. Intussen proberen de leerlingen en hun bijzonder betrokken leerkrachten ‘gewoon’ het uiterste eruit te halen – of, tenminste, op koers of het rechte pad te blijven.
Halverwege de eerste aflevering van deze bijzonder boeiende serie, waarvan ik tot dusver vier afleveringen heb gezien, komt zowaar Dennis van de Dierenwinkel nog even langs, als een toevallige passant in het leven van de kinderen en een subtiele herinnering aan het feit dat Schuldig en Klassen zich in hetzelfde decor afspelen en thematisch ook nauw verweven zijn.
Wil je niet langer wachten op de tv-uitzending om een documentaire te kijken? Met de 2Doc Weekly kijk je iedere zondag alle films van de aankomende week vooruit. Sluit je aan bij de grootste documentaire-community van Nederland en abonneer je op de 2Doc Weekly.