Vorig jaar vonden archeologen op de kust van Norfolk voetstappen van mensen die daar 800.000 jaar geleden hebben rondgelopen. Het zijn de oudste menselijke voetsporen buiten Afrika. En ze spreken de bestaande theorieën over de eerste kolonisatie van ons werelddeel tegen.

Homo antecessor

Mei 2013 spoelde hoog tij op de afbrokkelende kust van Norfolk een oude afzetting bloot. Het zag er uit zoals het Wad eruit kan zien bij laag tij: grijze klei. En dat was het ook, alleen dan 800.000 jaar oud, de tijd dat de Theems op die plek in zee stroomde.

In die afzetting waren voetstappen te zien, van mensen. Kennelijk hadden er 800.000 jaar geleden mensen rondgelopen.

Maar dat kon niet.

Want de archeologen waren ervan overtuigd dat er in noord Europa voor 500.000 jaar geleden nog nooit mensen waren geweest. Want de vroege Neanderthalers kwamen pas later, mensen die vuur konden maken, en kleren, om zich te beschermen tegen de motregen, de winters, de stormen.

Maar er was geen ontkennen aan: een paar jaar nadat er stenen werktuigen waren opgegraven, was hier nu het definitieve bewijs van menselijke aanwezigheid: voetstappen. Wat waren dit voor mensen? Waar kwamen ze vandaan? Waarom waren ze hier gekomen? De hele theorie over de eerste kolonisatie van Europa moest op de helling.

Er was maar een kandidaat in de archeologie van de vroege mens die in aanmerking kwam; de Homo antecessor, de mensen waarvan in grotten in het Spaanse Atapuerca, bij Burgos, fossiele overblijfselen waren gevonden en gedateerd: 900.000 tot 1.2 miljoen jaar oud. Dat was nog goed verklaarbaar geweest: redelijk intelligente mensen (met een herseninhoud van meer dan 1000 cc) temidden van een uitbundige dierenwereld in een vakantieland.

Maar zo ver noordelijk?

Het ziet er naar uit dat de Homo antecessor, een fikse mens die volwassen bijna 1 meter 80 kon worden, met een modern gezicht dat erg lijkt op het onze, de eerste Europeaan is geweest, niet alleen van zuid- maar ook van noord Europa. Hoe deze lieden ons continent hebben veroverd, hoe ze zich daar handhaafden en of ze de voorouders zijn geweest van Neanderthalers en moderne mensen, zijn nog steeds open vragen.

Radiomaker Mathijs Deen reisde de antecessors achterna, vanuit Afrika langs de vindplaats in Atapuerca, langs de Franse kust naar het het noorden tot op het strand van Happisburgh in Norfolk, waar de voetstappen zijn aangetroffen. Hij sprak bij de grotten van Atapuerca met Maria Martinon Torres, die de overblijfselen van de antecessor daar bestudeert, en in Engeland met Nick Ashton, de archeoloog die de voetstappen op het strand vond, en ze in een race tegen tijd en motregen, vastlegde.

Het resultaat is een vroeg paleolithische roadmovie voor radio, op zoek naar de eerste pioniers in die lege uithoek van de oude steentijd: Europa.

Regie: Mathijs Deen, VPRO, 2014